Masz „niegrzeczne” dziecko? A może to zaburzenia integracji sensorycznej

Każdego dnia do człowieka napływa niezliczona ilość bodźców. Codziennie dotykamy wielu przedmiotów, słyszymy wiele różnego rodzaju dźwięków, widzimy otaczający nas świat – w skrócie odbieramy świat poprzez zmysły.

Co to jest integracja sensoryczna (SI)

Integracja sensoryczna (SI) to umiejętność naszego mózgu do odczuwania, porządkowania i składania w spójną całość bodźców zmysłowych oraz rozumienia ich w relacji do siebie. Dzięki niej człowiek potrafi odebrać bodźce, odpowiednio je zinterpretować i adekwatnie do nich zareagować. Mózg nabywa i rozwija tę umiejętność przez całe życie, ale najbardziej intensywnie w pierwszych latach życia dziecka.

Integracja sensoryczna jest nam potrzebna, aby mózg mógł odczytywać wiadomości, które do niego docierają w prawidłowy sposób.

Rozpoznać arbuza, czyli w jaki sposób odbieramy świat zmysłami

Najłatwiej będzie pokazać to na przykładzie arbuza. Skąd wiemy, że arbuz jest arbuzem? Dzięki naszym zmysłom.

Angażujemy w rozpoznanie arbuza nasze oczy, czyli zmysł wzroku; widzimy, że na zewnątrz ma kolor zielony, a w środku różowy, dodatkowo jest okrągły. Do trzymania arbuza używamy naszych dłoni, czyli angażujemy zmysł dotyku, możemy pokleić sobie nim ręce, dowiedzieć się, że pod twardą skórką jest miękki wodnisty owoc, który ma w sobie małe twarde pestki. Działa również nasze czucie głębokie (zmysł propriocepcji), ponieważ żeby dostać się do arbuza, trzeba go przekroić i oddzielić od skóry, do czego musimy zaangażować mięśnie, kości, ścięgna, i stawy. Na sam koniec pozostaje nam go powąchać i zjeść, czyli wykorzystać zmysły węchu i smaku.

Jeżeli nasze przetwarzanie zmysłowe jest zintegrowane – nie będziemy mieli problemu ze złożeniem tych informacji w jedną całość i odczytaniem, że właśnie zjedliśmy arbuza. Osoby, a szczególnie dzieci, których integracja sensoryczna posiada pewne deficyty, już takiej łatwości nie mają.

Czym są zaburzenia integracji sensorycznej

Dysfunkcje integracji sensorycznej to nieprawidłowości w odbiorze informacji płynących z naszych zmysłów. Mózg kieruje docierającymi do niego informacjami jak kontroler ruchu lotniczego. Jeżeli informacje jak samoloty przelatują w sposób zorganizowany, a po drodze łączą się z innymi wrażeniami, wcześniej zebranymi z ciała, wówczas mózg wykorzystuje je do odpowiednich zachowań i przyswajania wiedzy. Jeżeli natomiast przepływ tych informacji jest niezorganizowany, następuje chaos, a życie przypomina samoloty błądzące we mgle, w dodatku oczekujące na zgodę do lądowania.

Jak zachowuje się dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej (przyczyny i objawy)

By zrozumieć istotę zaburzeń integracji sensorycznej posłużę się przykładem pierwszoklasistki Ani. Dziewczynka jest bardzo energiczna ciekawa wszystkiego, lubiąca zabawy na placu zabaw, a przede wszystkim karuzele i drabinki. Rodzice jednak niepokoją się o nią, bo Ania nie słucha poleceń. W szkole nauczyciel zwraca uwagę na agresywne zachowania dziewczynki, brak koncentracji na zajęciach oraz problem z pisaniem ze słuchu.
Na zachowanie Ani mogą mieć wpływ systemy: dotykowy, słuchowy i przedsionkowy.
– Przyczyną agresji może być nieprawidłowe odbieranie bodźców dotykowych. Ania mając nadwrażliwość dotykową każde dotknięcie przez rówieśników podczas przerwy odbiera jako bodziec bólowy, który wywołuje u niej nieproporcjonalne reakcje emocjonalne połączone z brakiem wyczucia siły.
– Podczas lekcji dziewczynka siedzi blisko otwartego okna, a nierozpoznana nadwrażliwość słuchowa nie pozwala jej się skupić na zajęciach.
– Dodatkowo dziewczynka na placu zabaw staje się nadmiernie pobudzona, co może świadczyć o poszukiwaniu wrażeń przedsionkowych.

Ania dawniej niesprawiedliwie zostałaby nazwana niegrzecznym lub źle wychowanym dzieckiem. Obecnie wiemy, że jej reakcje mogą być spowodowane nieprawidłowym przetwarzaniem zmysłowym.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej

Poniższa lista nie wyczerpuje wszystkich możliwości, może jednak być wskazówką, że u dziecka występują objawy dysfunkcji integracji sensorycznej. Warto wtedy udać się z dzieckiem na konsultację:
1. Nadwrażliwość na światło lub dźwięki
2. Wybiórczość pokarmowa
3. Uderzanie głową, kiwanie się
4. Trudności ze zrozumieniem poleceń
5. Słaba lub nadmierna reakcja na ból
6. Zbyt lekkie lub zbyt mocne ściskanie przedmiotów
7. Choroba lokomocyjna; dziecko nie lubi huśtawek
8. Częste potykanie się, niezgrabność ruchowa
9. Trudność z pisaniem, rysowaniem, wycinaniem
10. Silna negatywna reakcja na mycie twarzy
11. Negatywna reakcja na przytulanie
12. Trudności z koncentracją
13. Słaba równowaga
14. Słaba koordynacja, ma trudności z ubieraniem się
15. Impulsywnośś, nadwrażliwość emocjonalna

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej / ilustracja Centrum Rozwoju Dziecka Kołysanka

Zaburzenia integracji sensorycznej – terapia i ćwiczenia w domu

Punktem wyjściowym do pomocy dziecku jest rzetelnie postawiona diagnoza. Gdy okaże się, że rzeczywiście źródłem trudności dziecka są zaburzenia integracji sensorycznej, terapeuta przedstawia plan terapii oraz szereg wskazówek do stymulacji sensorycznej w domu i środowisku, w którym przebywa dziecko. Na plan ten składają się aktywności i ćwiczenia, których celem jest dostarczenie układowi nerwowemu odpowiednich bodźców, potrzebnych do zachowania uwagi i koncentracji w ciągu całego dnia.
Odpowiednio prowadzona terapia, najczęściej już po kilku miesiącach pozwala zaobserwować pierwsze pozytywne zmiany w rozwoju dziecka. Często postęp ujawnia się najpierw w sferze sprawności fizycznej, a dopiero później w funkcjonowaniu emocjonalnym. Poprawie ulegają także funkcje wzrokowe, słuchowe i mowa czynna. Często rodzice stwierdzają, że ich dziecko jest spokojniejsze, lepiej zorganizowane, skoncentrowane i łatwiejsze we współżyciu.
Ćwiczenia harmonizujące układ nerwowy i normalizujące procesy sensoryczne, przydają się także dzieciom, które nie mają zaburzeń, ale są przestymulowane bodźcami, zestresowane. zdezorganizowane. [polecamy: Dieta sensoryczna, czyli 33 pomysły na kreatywne zabawy dla dzieci w domu)

Gdzie szukać specjalisty od zaburzeń SI

Każdy zaniepokojony rozwojem sensorycznym swojego dziecka rodzic powinien znaleźć specjalistę z najbliższej okolicy i udać się na indywidualną konsultację. Należy jednak pamiętać, że certyfikowanych terapeutów najlepiej szukać na liście członków stowarzyszeń Integracji Sensorycznej (PSTIS), które wskazują również miejsce pracy terapeuty i to czy dane miejsce ma oficjalną rekomendację. Są to najczęściej gabinety prywatne, ale zdarzają się również poradnie psychologiczno-pedagogiczne.

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego najczęściej diagnozuje się u dzieci ale wraz z wiekiem mogą one jedynie ewoluować i przybierać inną formę, dlatego osoby dorosłe, które nie były leczone, nadal będą cierpieć na niezdolność do prawidłowej interpretacji komunikatów sensorycznych.

Dominika Igielski

O autorce: 

Dominika Igielski / fot. Barbara Bogacka