Naukowczynie, literatki i działaczki. Za co wyróżniono wybitne Noblistki?

W zaszczytnym gronie laureatów Nagrody Nobla znalazły się 64 przedstawicielki nauki i sztuki. Pierwszą uhonorowaną kobietą była Polka Maria Skłodowska-Curie. Jest to również jedyna kobieta nagrodzona dwukrotnie i to w innych dziedzinach. Jakie znane naukowczynie, literatki i działaczki zostały wyróżnione? Poznaj kilkanaście spośród kobiet, które zasłużyły na to prestiżowe wyróżnienie

 

Wybitne naukowczynie

Doceniono je za znaczący dla ludzkości wkład w naukę. Fizyczki, chemiczki i kobiety medycyny, których odkrycia przyniosły ze sobą postęp w wielu dziedzinach. Do tej pory wyróżniono 5 kobiet z dziedziny fizyki, 8 z chemii oraz 13 z fizjologii i medycyny.

 

Maria Skłodowska-Curie to pierwsza nagrodzona Noblem kobieta. To również jedyna przedstawicielka płci żeńskiej, którą wyróżniono dwa razy i to w odrębnych dziedzinach. Skłodowska-Curie zasłynęła w fizyce, zajmując się badaniami nad promieniotwórczością oraz w chemii dokonując odkrycia radu.

 

Najwięcej naukowczyń zasłynęło dotychczas w dziedzinie fizjologii i medycyny. Są pośród nich kobiety, których badania pozwoliły lepiej zrozumieć działanie ludzkiego organizmu, odkryć niebezpieczne choroby i poznać mechanizmy usprawniające prace medyczne.

Zasłużone w medycynie

Pierwszą nagrodzoną w tej dziedzinie kobietą była Rosalyn Yalow – amerykańska fizyczka. Jej badania przyczyniły się do znacznego rozwoju endokrynologii, która stała się wtedy odrębną specjalizacją. Za inne ważne badania nagrodzono lekarkę farmakolog Gertrudę Elion. Amerykanka jako pierwsza opisała różnice w metabolizmie komórek zdrowych i nowotworowych. Wspólnie z G. H. Hitchingsem opracowała leki zwalczające m.in. białaczkę, gościec, malarię i wirusy grupy Herpes. Jej osiągnięcia naukowe doprowadziły do powstania nowych leków przeciwnowotworowych.

 

Wyróżniona Françoise Barré-Sinoussi, francuska lekarka i wirusolog wraz z Lukiem Montagnierem odkryli wirusa HIV. Niespełna 10 lat później Nagrodę Nobla otrzymała Tu Youyou profesorka Akademii Chińskiej Medycyny Tradycyjnej. Chińska specjalistka chemii farmaceutycznej odkryła nowe metody leczenia malarii.

 

Tegoroczne wyróżnienie przypadło węgierskiej biochemiczce Katalin Karikó, która wraz z Drew Weissmanem przyczyniła się do powstania skutecznych szczepionek mRNA.

Ponadczasowe pisarki i literatki

Pośród laureatek Literackiej Nagrody Nobla znalazło się 17 pań, w tym dwie Polki.

 

Zobacz koniecznie:

Piękny umysł i czułość – Nobel dla Olgi Tokarczuk

 

Selma Lagerlöf to pierwsza wyróżniona pisarka. Zasłynęła na świecie głównie dzięki swojej powieści dla dzieci „Cudowna podróż”, przetłumaczonej na ponad 50 języków. W Polsce książka również jest znana i została dwukrotnie wspomniana przez polskich Noblistów literackich podczas ich osobistych przemówień. Czesław Miłosz, noblista z 1980 roku, przyznał, że była to jego ulubiona powieść z
dzieciństwa i że Selma Lagerlöf wywarła duży wpływ na jego pojęcie o poezji. Hołd Cudownej podróży oddała również Olga Tokarczuk w
czasie gali noblowskiej w 2019 roku. Nasza pisarka została wtedy uhonorowana „za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją prezentuje przekraczanie granic jako formę życia”. Tokarczuk to druga wyróżniona polska literatka. W 1996 roku nagrodę otrzymała znamienita polska poetka Wisława Szymborska, ceniona m.in. za swoje wiersze. Nobel był uhonorowaniem jej poetyckiego widzenia świata.

 

 

 

Pisząc wyrażam siebie

Wiele nagrodzonych pisarek zasłynęło nie tylko z uwagi na swój literacki talent, wyobraźnię czy umiejętność snucia opowieści. Duża część nagrodzonych laureatek poprzez swoją sztukę wyrażała swoje poglądy i nakreślała ważne politycznie czy ideologicznie sprawy.

Pisarki poza swoim wkładem w rozwój literatury często udzielały się społecznie, walcząc o prawa wyborcze kobiet, prawa człowieka, walkę z nierównością społeczną i płciową lub ochronę środowiska i prawa zwierząt. Należą do nich m.in. Selma Lagerlöf, Pearl Sydenstricker Buck i Olga Tokarczuk.

Nagrodzona w 1966 roku Nelly Sachs niemiecka poetka żydowskiego pochodzenia w swoich utworach opisywała cierpienie Żydów w czasach hitleryzmu. Z kolei amerykańska czarnoskóra powieściopisarka i eseistka Toni Morrison ukazywała najważniejsze problemy amerykańskiej rzeczywistości i zwracała uwagę na nierówności i uprzedzenia rasowe. Autorka zadebiutowała powieścią „The Bluest Eye”. Historia doskonale przedstawiła osamotnienie czarnoskórego dziecka żyjącego w społeczeństwie o rasistowskich uprzedzeniach. Literacką Nagrodę Nobla otrzymała w 1993 roku.

 

 

Przyznanie Nobla kontorowersyjnej i skandalizujacej austriackiej pisarce i feministce Elfriede Jelinek , w roku 2004 wywołało wielkie poruszenie. Jeden z członków Akademii Szwedzkiej zrezygnował nawet z uczestnictwa w jej pracach, głośno nie zgadzając się z podjętą decyzją. Utwory Elfriede mają wydźwięk feministyczny. Podejmowała tematy takie jak kobieca seksualność i walka płci. W późniejszych utworach skupiła się na tematach społecznych takich jak antysemityzm, odradzający się nazizm i istniejący, jej zdaniem jego związek z katolicyzmem oraz ekologia. Nagrodę przyznano jej „za demaskowanie absurdalności stereotypów społecznych w powieściach i dramatach”.

 

W 2007 roku wyróżniono Doris May Lessing, która stała się żywym symbolem marksizmu, feminizmu, antykolonializmu i sprzeciwu wobec apartheidu. W swoich utworach literackich omawiała konflikt między jednostką a społeczeństwem, zderzenie kultur oraz niesprawiedliwość społeczną i rasową.

Odważne działaczki

Kobiety to doskonałe empatki, które potrafią czuć więcej i głębiej. Nic dziwnego, że najwięcej Nobli otrzymały, działając na rzecz innych. Pokojową Nagrodę Nobla otrzymało dotychczas 18 pań.

 

Jako pierwsza nagrodzona była  w 1905 roku Bertha von Suttner, austriacka pisarka, dziennikarka, emancypantka i jedna z głównych postaci ruchu pacyfistycznego. W roku 1891 założyła Austriackie Towarzystwo Pokoju. Akademia Noblowska wyróżniła ją jako honorową przewodniczącą Międzynarodowego Stałego Biura Pokoju.  

 

 

Międzynarodowa Liga Kobiet na rzecz Pokoju i Wolności to organizacja o charakterze pacyfistycznym, która jednoczy kobiety. Jej idea wyraża chęć dążenia do utrzymania pokoju i likwidacji politycznych, społecznych i psychologicznych przyczyn wybuchu wojen. W latach 1931 i 1946 wyróżniono zasłużone przewodniczące tej organizacji, które przyczyniły się do jej powstania. Były to kolejno Jane Addams i Emily Greene Balch.

Piekło kobiet

W 2003 Pokojową Nagrodę Nobla za wysiłki na rzecz demokracji i praw człowieka otrzymała Szirin Ebadi. Uznana nieoficjalnie za rzeczniczkę praw kobiet w Iranie, założycielka Towarzystwa Obrony Praw Dzieci w tym kraju. Prywatnie działaczka, zawodowo prawniczka, nauczycielka i publicystka. Doceniono jej walkę o prawa kobiet i dzieci. Szirin Ebadi to Pierwsza w historii Iranka nagrodzona Pokojową Nagrodę Nobla.

 

Malala Yousafzai walczyła o prawo dziewcząt i kobiet do nauki. Pisała na blogu pod pseudonimem Gul Makai. W 2012 roku, gdy miała zaledwie 15 lat, została postrzelona w głowę. Talibowie zaatakowali szkolny autobus, którym jechała.

 

 

Malala Yousafzai  to pakistańska działaczka na rzecz praw kobiet i najmłodsza spośród wszystkich odznaczonych Pokojową Nagrodą Nobla. Kiedy ją wyróżniono miała zaledwie 17 lat.  Nagrodę otrzymała w 2014 roku „za walkę z ciemiężeniem dzieci i młodych ludzi oraz walkę o prawo wszystkich dzieci do edukacji”. Malala zmaga się z nierównością płci, w tym z brakiem dostępu kobiet do edukacji.W jej kulturze dziewczynki nie mają takich samych praw jak chłopcy. Odbiera się im m.in. prawo do edukacji, zamyka dla nich szkoły i uniwersytety, co jest łamaniem podstawowych praw człowieka. Malala jako 12-latka zaczęła opisywać na blogu swoje doświadczenia związane z tym tematem, za co nominowano ją do wielu nagród. Otrzymała wtedy swoją pierwszą nagrodę Pakistan’s First National Peace Prize.

 

Nadia Murad to działaczka społeczna z Iraku. Młoda kobieta przeżyła piekło. W sierpniu 2014 roku po ataku ISIS została porwana i razem z innymi kobietami wielokrotnie sprzedawana, kupowana i wykorzystywana seksualnie. Trzy miesiące później udało się jej uciec i dotrzeć do Niemiec. Rok później wystąpiła na pierwszej w historii sesji Rady Bezpieczeństwa ONZ poświęconej handlowi ludźmi, gdzie podzieliła się swoimi doświadczeniami. W 2016 roku została ambasadorką dobrej woli ONZ do spraw ofiar handlu ludźmi. Od tamtej pory angażuje się w światowe i lokalne inicjatywy służące pogłębianiu wiedzy o ciężkim losie ofiar handlu ludźmi. Dodatkowo Nadia utworzyła organizację pozarządową o nazwie „Inicjatywa Nadii”, która ma na celu niesienie pomocy ocalałym z ludobójstwa i handlu ludźmi oraz ofiarom przemocy seksualnej. Za swoje działanie i odwagę otrzymała wiele nagród m.in. Nagrodę Praw Człowieka im. Václava Havla w 2016 roku oraz Pokojową Nagrodę Nobla w 2018 roku.

 

W 2018 roku wyemitowano film dokumentalny ukazujący losy irackiej działaczki. Nosi tytuł „Na jej barkach”.

 

 

Tegoroczną laureatką Pokojowej Nagrody Nobla została Narges Mohammadi, irańska aktywistka i dziennikarka. Uhonorowano ją za szeroką działalność na rzecz praw człowieka i wolność oraz za walkę z uciskiem i niehumanitarnym traktowaniem irańskich kobiet.