Czujesz zapach koloru różowego albo dźwięku gitary? Możesz mieć synestezję / fot. Canva
Niebieski wywołuje odczucie zimna, litera A zawsze jest czerwona, a dźwięk skrzypiec smakuje jak czekolada deserowa. Synestetą był Vladimir Nabokov, któremu dźwięki jawiły się jako kolory. Z artystów współczesnych synestetyczne zdolności ma Lady Gaga i Billie Eilish. Melissa McCracken przez 16 lat myślała, że to normalne, że słyszy muzykę w kolorach. Jednak kolega, któremu to powiedziała, wyglądał na skołowanego. Jak wygląda życie człowieka z synestezją? Co oznacza to enigmatyczne słowo?
Synestezja – w rozumieniu psychologicznym – polega na odbieraniu wrażeń więcej niż jednym zmysłem. Oznacza to, że dane bodźce, które wywołują doświadczenia sensoryczne jednego zmysłu, powodują również doznania charakterystyczne dla innych zmysłów – odczucia nachodzą na siebie. Jak wygląda to w praktyce? Określona litera lub cyfra jest kojarzona z konkretnym – zawsze tym samym – kolorem, barwa może mieć jakiś zapach, a słysząc dźwięk, odczuwa się jego smak.
Dominika Igielski, terapeutka integracji sensorycznej, opisuje zjawisko w przystępny sposób:
Synestezja to zdolność, w której bodźce płynące do jednego zmysłu potrafią wywołać reakcje charakterystyczne dla innego zmysłu. Na przykład ktoś słyszy dźwięk, ale również czuje jego miękki dotyk lub widzi kolor tego dźwięku.
Zjawisko synestezji jest rozumiane dwuznacznie, jako:
• stan umysłu danej osoby, który zachodzi mimo jej woli – stan ponadprzeciętnej percepcji zmysłowej różnych bodźców,
• działanie celowe, świadomie stosowane w konkretnej sytuacji – na przykład synestezja stanowi sposób na łatwiejsze zapamiętywanie przy pomocy zmysłów.
Synestezja to także środek stylistyczny, którego rola polega na budowaniu nastrojowej poezji. Taki zabieg szczególnie wykorzystywany był w literaturze impresjonistycznej i symbolicznej. Najlepsze przykłady literackie to „pijmy kwiatów woń rzeźwą” i „słońce milczy”.
Stan synestetyczny nie jest klasyfikowany jako choroba i nie podlega leczeniu. Przyczyny tego usposobienia nie są całkowicie znane, jednak istnieją dwie teorie tłumaczące zjawisko.
Przeczytaj także:
Synestetyk – kto to? Cechy, doświadczenia
Według koncepcji Simona Baron-Cohena synestetyk to osoba, u której występują dodatkowe połączenia w mózgu. Zespolone są obszary, które powszechnie są od siebie oddzielone.
Druga teoria zakłada taką samą liczbę połączeń, a jako przyczynę synestezji podaje zaburzoną równowagę między hamowaniem i wyciszaniem docierających do mózgu impulsów, dlatego są one odbierane przez różne zmysły.
Nie każdy, kto stosuje synestezję to synesteta. Kto więc nim jest?
Synestetyk to osoba, która urodziła się z synestezją – jest ona dziedziczna – lub nabyła ją we wczesnym dzieciństwie.
Często są to osoby z autyzmem, chore na padaczkę i artyści.
Każdy, kto doświadcza stanu synestetycznego odczuwa nieco inne objawy o różnym natężeniu. U danej osoby zjawisko zachodzi zawsze w ten sam sposób, na przykład każda litera bądź cyfra kojarzona jest z jednym kolorem albo dźwięk z konkretnym zapachem.
Jak mówi Dominika Igielski:
Synestezja ma swoje zalety, ale również wady. To zjawisko często opisywane jest jako „niesamowity dar”. Synestetycy charakteryzują się ponadprzeciętną pamięcią i wyobraźnią, dlatego osoba, która słysząc muzykę dodatkowo widzi ją w całej gamie kolorów, a do tego z zawodu jest kompozytorem, może uchodzić w społeczeństwie nawet za geniusza.
Jednak nie każdy synestetyk jest uzdolnionym artystą, więc może czuć się osamotniony i niezrozumiany przez świat, ponieważ inni nie odbierają rzeczywistości tak, jak on. Co więcej, nie każdy bodziec może być dla takiej osoby przyjemny. Nie trudno wyobrazić sobie, czego doświadcza synestetyk, który na widok koloru zielonego czuje ból lub brzydki zapach.
Czy synestezja przeszkadza w codziennym funkcjonowaniu? Może powodować przeciążenia sensoryczne.
Niektóre aspekty synestezji mogą negatywnie wpływać na codzienne funkcjonowanie, zwłaszcza gdy odbiór bodźców ze świata przybiera przewagę nieprzyjemnych doznań, a ich nadmiar doprowadza do przestymulowania. Osoba, dla której synestezja jest problemem powinna być pod opieką specjalisty od zdrowia psychicznego, który pomoże radzić sobie ze skutkami przestymulowania. Warto również, by synestetyk miał kontakt z innymi osobami o podobnych zdolnościach, żeby podnieść swoją samoocenę i zminimalizować poczucie izolacji
– dodaje Dominika Igielski.
Przeczytaj koniecznie:
Wysoka wrażliwość – przekleństwo czy dar?
Najbardziej zdumiewającym przypadkiem synestetyka był Sołomon Szerieszewski. Rosyjski dziennikarz odbierał jeden bodziec kilkoma zmysłami równocześnie. Dodatkowo był mnemonistą i nie był zdolny do zapominania. „Każdy słyszany przez niego dźwięk łączył się z kolorem, smakiem, dotykiem lub światłem, a dodatkowo, jego pamięć zdawała się nie mieć granic” – tak o Szerieszewskim pisał badający go psycholog Aleksandr Łurija.
Innym znanym synestetą był rosyjski pisarz Vladimir Nabokov, któremu dźwięki jawiły się jako kolory. Zdolności synestetyczne odziedziczył po nim syn.
Obecnie synestetykami określają się tacy muzycy, jak Lady Gaga, Billie Eilish, Kanye West czy Marta Ptaszyńska, a także „malarka piosenek” Melissa McCracken, która mówi:
„Zawsze myślałam, że moja synestezja to coś normalnego i gdybym pytała o nią innych, to tak, jakbym pytała, czy w kawiarni czują zapach kawy. Przekonałam się, że tak nie jest, gdy miałam 16 lat. Chciałam ustawić sobie dzwonek na komórce. Miałam niebieski telefon, więc powiedziałam koledze, że chyba wybiorę jakąś »pomarańczową« piosenkę, bo niebieski i pomarańczowy się uzupełniają. Wyglądał na zupełnie skołowanego i pomyślałam, że coś z nim nie tak. (…)
Uznałam, że najbardziej naturalną rzeczą, jaką mogłabym malować, jest właśnie kolor, ponieważ zawsze go uwielbiałam. (…)
Ekspresyjna muzyka, taka jak funk jest o wiele bardziej kolorowa. Wszystkie te różne instrumenty, melodie i rytmy przekładają się na obraz wysoce nasycony barwami. Gitary są przeważnie złote i ułożone pod kątem, a klawisze bardziej marmurkowate i poszarpane przez następujące po sobie akordy.
(…) Dźwięk nie jest tak wyrazisty, jak muzyka. Zazwyczaj przekłada się na jeden szybki rozbłysk koloru i od razu znika. Jednak na urodziny mojej mamy namalowałam dźwięk jej kroków. Pamiętam, jak słuchałam stukania jej obcasów, gdy wracała do domu. Dla małej mnie to był tak bardzo krzepiący (fioletowy!) odgłos”.
Źródło: www.vice.com
Wrażenia synestetyczne mogą też pojawić się u niesynestetyków. Następują one po spożyciu niektórych substancji psychoaktywnych, jak LSD czy haszysz, a także w przypadku urazu głowy, udaru i guzów mózgu. Tutaj odczucia są krótkotrwałe.
Dowiedz się więcej:
Odmienne stany świadomości. Jak je eksplorować i wykorzystywać terapeutycznie
Synestezja – przykłady
Synestezja dzieli się na dwa ogólne rodzaje:
• synestezja projekcyjna – dotyczy widzenia kolorów i kształtów bodźców,
• synestezja asocjacyjna – odnosi się do czucia bodźców.
Szczegółowe rodzaje synestezji:
• Fonem-kolor (barwne słyszenie, chromestezja) – najpowszechniejszy typ synestezji, który polega na kojarzeniu dźwięków z kolorami.
• Grafem-kolor – druga najczęściej występująca forma synestezji odznaczająca się przypisywaniem literom i cyfrom konkretnych barw.
• Grafem-smak (synestezja leksykalno-smakowa) – charakteryzuje się tym, że gdy słyszy się słowo, czuje się jego smak.
• Fonem-smak – objawia się odczuwaniem smaku danego dźwięku.
• Sekwencje przestrzenne – sekwencje porządkowe, takie jak liczby, litery, dni tygodnia czy miesiące, postrzega się jako punkty w przestrzeni, jak linie, koła, spirale.
• Porządkowo-językowa personifikacja – uporządkowane sekwencje utożsamia się z płciami lub osobowościami.
• Synestezja słuchowo-dotykowa – dźwięki wywołują odczucia w różnych częściach ciała.
• Synestezja lustrzana – polega na odczuwaniu tego samego wrażenia, co inna osoba.
• Synestezja kinestetyczna – jeden z najrzadszych rodzajów synestezji, który charakteryzuje się połączeniem jej różnych form.
• Mizofonia – zaburzenie psychiczne, które wiązane jest z synestezją. Polega na nadwrażliwości na dźwięki, co wywołuje negatywne uczucia.
Natalia Mazur
Zobacz również:
