Przemoc domowa – jak sobie z nią poradzić?

 Według policyjnych statystyk w 2023 r. 77 832 osoby w Polsce doznało przemocy domowej. Większość ofiar to kobiety – aż 66% i ponad 21% z nich to osoby nieletnie i dzieci. Chociaż poprzednie lata wykazywały tendencję spadkową pomiędzy 2022, a 2023 rokiem nastąpił wzrost. Sprawdź, czym jest przemoc domowa, kiedy występuje i jak sobie z nią radzić

Przemoc w rodzinie

Zgodnie z art. 207 Kodeksu Karnego za przemoc w rodzinie uważa się fizyczne lub psychiczne znęcanie się nad osobą najbliższą, lub inną, która stale lub czasowo jest zależna od sprawcy. [1] Ofiarą przemocy w rodzinie może być każdy, zarówno małżonek czy partner, jak i osoba małoletnia. Sprawcy wykorzystują swoją przewagę i stosują przemoc wobec osób bezbronnych, dlatego najczęstszymi ofiarami są kobiety i dzieci, ale też osoby niepełnosprawne i starsze. [2]

Przemoc domowa – definicja

Ubiegłoroczna nowelizacja ustawy antyprzemocowej zastąpiła pojęcie „przemoc w rodzinie” określeniem „przemoc domowa”. Ustawa antyprzemocowa 2.0 weszła w życie z dniem 15 sierpnia 2023 roku, a zawarte w niej przepisy rozszerzają zakres ochrony ofiar przemocy domowej. Między innymi zwiększono krąg osób objętych ochroną o niezamieszkujących razem byłych partnerów i dzieci będące świadkami przemocy, zmieniono definicję sprawcy i wprowadzono zmiany w procedurze Niebieskiej Karty. [3]

 

Przemoc domowa to każde celowe działanie lub jego brak (zaniedbanie), które krzywdzą psychicznie lub fizycznie członka rodziny poprzez naruszenie jego podstawowych praw. To odebranie wolności, godności i nietykalności cielesnej. Obecnie wyróżniamy pięć form przemocy: fizyczną, psychiczną, seksualną, ekonomiczną i cyberprzemoc. [4,5]

 

Nowelizacja ustawy antyprzemocowej z czerwca 2023 roku wyróżniła dwie nowe formy przemocy: przemoc ekonomiczną (forma przemocy psychicznej związanej z finansami) i cyberprzemoc. Cyberprzemoc występuje, gdy dochodzi do znaczącego naruszenia prywatności ofiary lub wywołuje w niej uczucie zagrożenia, upokorzenia lub cierpienia za pośrednictwem środków elektronicznej komunikacji. [5]

 

Przeczytaj też:

Przemoc werbalna. Jak skutecznie wyeliminować ją z życia naszych dzieci?

Przemoc domowa: statystyki w Polsce

Istotną sprawą, która wymaga poprawy, jest przemoc domowa w Polsce. Statystyki dowodzą, że to realny i poważny problem. Wyniki w dalszym ciągu sięgają granic liczonych w dziesiątkach tysięcy ofiar. Pomimo że liczby wykazywały tendencję spadkową, w 2023 roku sytuacja uległa zmianie. Dostępne analizy i informacje pokazują też, że jedna osoba najczęściej doświadcza jednocześnie więcej niż jednego rodzaju przemocy, a największy odsetek wśród ofiar stanowią kobiety i dzieci.

 

Z policyjnych danych wynika, że co roku ofiarą jakiejkolwiek przemocy pada ok. 100 tys. kobiet, a organizacje kobiece szacują, że może być ich aż ponad 800 tys. [6] Dane dotyczące przemocy ustala się na podstawie liczby założonych Niebieskich Kart. Według organizacji statystyki te są niemiarodajne, gdyż większość kobiet w obawie, że nie uzyska wymaganej pomocy, nie zgłasza aktu przestępstwa. Wolą pozostać w toksycznej i niebezpiecznej relacji niż być potraktowane jak niestabilne psychicznie manipulatorki. Wiele z nich też nie zdaje sobie sprawy, że są ofiarami przemocy. Skoro ich partner nie pije, nie bije, zarabia, nie zdradza, a dodatkowo jest miłym i uprzejmym sąsiadem, to przecież niemożliwe, by używał przemocy…

 

Według Centrum Praw Kobiet co 40 sekund jakaś kobieta w Polsce doświadcza przemocy. 19% Polek jest ofiarą przemocy obecnego lub byłego partnera. W większości przypadków współofiarami są dzieci. [7]

 

Jak według policyjnych danych wygląda przemoc w rodzinie? Statystyki wykazują większą liczbę ofiar. Chociaż w poprzednich latach obserwowano tendencję spadkową, pomiędzy 2022 a 2023 rokiem nastąpił wzrost aż o 6201 ofiar. W 2023 r. 77 832 osoby w Polsce doznało przemocy domowej. Większość ofiar to kobiety – aż 66% i ponad 21% z nich to osoby nieletnie i dzieci. [8,9]

Psychiczna przemoc domowa – statystyki na podium

Dane pokazują, że w 2021 roku doszło do 141 409 aktów różnych rodzajów przemocy domowej (na 64 250 zarejestrowanych Niebieskich Kart). Z tego przemocy fizycznej doświadczyło ponad 50 tys. osób, przemocy seksualnej 1048 osób, a ekonomicznej 1548. Natomiast 18 200 przypadków przemocy nie przydzielono do żadnej grupy. Największą liczbę osób stanowią ofiary przemocy psychicznej, której doświadczyło aż 70 611 osób. [10]

 

Przemoc psychiczna w rodzinie jest poważnym problemem społecznym. Ofiary często są nieświadome tego, że stały się celem manipulacji i znęcania. Ponadto ciężko jest rozpoznać osobę, która doświadcza tego typu przemocy. Rany pozostawiane przez oprawcę nie są widoczne gołym okiem. Odciskają w ofierze głęboko ukryte piętno, które wpływa na jej zachowanie. Tylko w przypadku, gdy dobrze znasz daną osobę, możesz snuć podejrzenia na temat tego, czego doświadcza. Twój niepokój mogą wzbudzić zachowania takie jak np. nagła zmiana postępowania, izolacja społeczna, wycofanie z dotychczasowych aktywności oraz widoczne zaniepokojenie i lęk.

Przemoc domowa wobec dzieci – statystyki wskazują wzrost

 

Według danych opartych o procedurę Niebieskiej Karty stosowanie przemocy wobec dzieci zmalało w ostatnich kilku latach. W 2020 roku przemocy doświadczyło 11 787 nieletnich, 2 lata później liczba ta spadła do 10 982 dzieci. [11] Najnowsze dane z 2023 roku pokazują, że liczba nieletnich ofiar wzrosła do 17 039. To aż o 6057 ofiar więcej! [9]

 

W 2022 roku w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej umieszczono 566 dzieci, a w 2023 roku było ich już 611. To tylko 3% spośród wszystkich nieletnich ofiar przemocy. [9, 12]

 

Fundacja „Dajemy Dzieciom Siłę” w 2022 roku przygotowała raport „Dzieci się liczą”. Zebrała tam najbardziej aktualne dane na temat zagrożeń bezpieczeństwa i rozwoju dzieci. Z udostępnionych danych wynika, że 57% dzieci doświadcza przemocy ze strony rówieśników i 41% ze strony bliskich dorosłych. [11] Z ubiegłorocznego (2023 r.) raportu wynika, że ponad co 8 telefon na linię zaufania dla dzieci i młodzieży dotyczył przemocy. Ponadto wyniki pokazują, że 79% badanych (grupa dzieci w wieku 11-17 lat) padło ofiarą przemocy w swoim życiu, a 52% z nich doświadczyło przemocy w roku poprzedzającym badanie. [13] Udowodniono również, że wzrasta odsetek dzieci doświadczających przemocy rówieśniczej (66%), a maleje odsetek dzieci doświadczających przemocy ze strony bliskich dorosłych (32%). [14]

 

Może cię zainteresuje:

„Mnie też bili i wyrosłem na porządnego człowieka”. Bicie a dobre wychowanie dziecka

Przemoc domowa, a trzeźwość

Przemoc domowa może wystąpić niezależnie od statusu materialnego i poziomu wykształcenia. Może też być podyktowana warunkami biologicznymi, społecznymi i kulturowymi. Często jest to również zachowanie wyniesione z domu, kiedy oprawca powtarza znajomy mu z własnego dzieciństwa schemat. [15]

 

Chociaż przemoc domowa może wystąpić w każdej rodzinie, dostępne dane jednogłośnie pokazują, że spożywanie alkoholu i innych środków odurzających może mieć wpływ na zwiększenie poziomu przemocy. W roku 2023 i latach poprzednich liczba nietrzeźwych osób stosujących przemoc domową oscyluje na granicy ok. 50% wszystkich osób stosujących przemoc. Spośród 63 016 sprawców 30 261 osób będących pod wpływem alkoholu dopuściło się aktu przemocy. Ustalono, że 393 osoby były pod wpływem innego środka działającego podobnie do alkoholu. [9,15]

Przemoc w związku – rodzaje

Przemoc w związku to problem, który może dotknąć każdej relacji. To nie tylko przemoc fizyczna i seksualna, ale też psychiczna. Najprostsza do wykrycia jest przemoc fizyczna, która polega na naruszeniu nietykalności cielesnej ofiary. Jej celem jest zadanie bólu, uszkodzenie ciała, pogorszenie stanu zdrowia czy pozbawienie życia ofiary. To nie tylko bicie i popychanie ofiary, ale również jej szarpanie, kopanie, duszenie, parzenie, policzkowanie, krępowanie, szczypanie, gryzienie, ciągnięcie (np. za włosy), podtruwanie, plucie oraz ciskanie w ofiarę przedmiotami. To tylko niektóre z przykładów tego rodzaju przemocy. Przemoc seksualna ma na celu zmusić (siłą lub groźbami) ofiarę do podjęcia współżycia lub niechcianych i nieakceptowanych praktyk seksualnych. Poza tym należą do niej też komentowanie i wyśmiewanie wyglądu i sprawności seksualnej drugiej osoby. [5]

 

Najbardziej niebezpieczna jest przemoc psychiczna w związku, która może przybierać różne trudno dostrzegalne formy. Powoduje ona, że ofiara wpada w pułapkę, często nie zdając sobie sprawy z tego, w jakiej sytuacji się znalazła. Sprawca nie zawsze obnosi się ze swoją agresją. Może on działać „z ukrycia”, powoli przesuwając granicę, aż pewnego dnia osoba dotknięta przemocą dostrzega, że znajduje się w innej rzeczywistości niż była. Przemoc psychiczna stanowi poważne zagrożenie, gdyż jest trudna do udowodnienia. Występuje samodzielnie, ale też zawsze, gdy dochodzi do innych form przemocy, a jej skutki nie pozostawiają widocznych śladów.

 

Przemoc psychiczna (przemoc emocjonalna) polega na poniżaniu, wyzywaniu, ujmowaniu komuś osiągnięć i kompetencji, kwestionowaniu i obniżeniu czyjegoś poczucia własnej wartości. Chociaż sprawcy sięgają po wiele technik i manipulacyjnych trików, cel jest jeden – całkowita dominacja i uzależnienie od siebie ofiary. Repertuar środków, które wykorzystują, by go osiągnąć, może być niezwykle bogaty. Przesadna kontrola, groźby, izolacja, czy nawet odmowa pomocy przy prowadzeniu domu i opiece nad dziećmi, to tylko niektóre z nich.

 

Przemoc emocjonalna charakteryzuje się występowaniem faz. Najpierw jest wybuch złości, oprawca zastrasza i grozi. Później następuje faza „miodowego miesiąca”, kiedy sprawca wie, że przegiął i stara się naprawić swoje błędy. Staje się kochającym partnerem i obiecuje, że się zmieni.

 

Przemoc psychiczna w związku – przykłady

Najpopularniejszym typem psychicznej przemocy jest przemoc słowna. W związku czy w jakiejkolwiek innej relacji nie są to kłótnie ani pojedyncze wybuchy złości. Przemoc werbalna to zbiór zachowań, które doprowadzają ofiarę do poczucia winy i uczucia, że jest gorsza. Oprawca używa w tym celu m.in. lekceważenie, przerywanie i odwracanie uwagi, osądzanie i krytykowanie i wycofywanie się z relacji oraz obojętność. [16]

 

Gaslighting to jeden z najperfidniejszych rodzajów przemocy psychicznej. Polega na zmanipulowaniu kogoś poprzez wmówienie mu, że odchodzi od zmysłów. Gaslighter wmawia swojej ofierze, że widzi lub/i słyszy ona rzeczy, których nie ma, że jest niestabilna emocjonalnie i nie może sobie ufać. Chce, aby w stu procentach poddała się jemu i jego woli. Techniki, jakie stosuje oprawca to: podważanie tego, co mówi ofiara, kwestionowanie jej uczuć, uderzanie w czułe punkty, wzbudzanie poczucia winy, opowiadanie kłamstw na jej temat, izolowanie od najbliższych, wprowadzanie w dezorientację poprzez zaprzeczanie faktom i zdarzeniom. [17]

 

Jeszcze innym rodzajem przemocy psychicznej w związku jest przemoc ekonomiczna. Zgodnie z raportem przygotowanym przez Fundację Instytut Spraw Publicznych przemoc ekonomiczna w związku związana jest z przewagą materialną jednego partnera nad drugim. Polega ona na budowaniu swojej siły i osłabieniu ofiary poprzez manipulację i kontrolę. Oprawca uwypukla swoje poczucie wyższości, które poprzez deprecjonowanie własnej wartości ofiary, ma doprowadzić go do władzy. Celem przemocy ekonomicznej jest wymuszenie na partnerze konkretnych zachowań. Oprawca może dążyć do tego poprzez: zastraszanie, poniżanie, szantaż, naruszenie własności prywatnej, ograniczenie samodzielności drugiej osoby (np. poprzez utrudnianie jej podjęcia pracy), wyuczenie w niej bezradności i uzależnienie jej od siebie. Przemoc ekonomiczna w związku występuje również, gdy jednemu z partnerów wydzielane są pieniądze, kontrolowane jest jego prywatne konto bankowe lub partnerzy zatajają przed sobą majątek i nie biorą pod uwagę drugiej osoby przy podejmowaniu ważnych decyzji finansowych. To również niepłacenie alimentów czy zaciąganie długów bez wiedzy partnera/partnerki. [16]

 

Jak pomóc ofiarom przemocy?

Co zrobić, jeżeli to ciebie lub twoich bliskich dotyczy przemoc w rodzinie? Pomoc możesz uzyskać w różnych instytucjach. W Polsce przemocy domowej przeciwdziałają współpracujące ze sobą organy państwowe, instytucje i organizacje pozarządowe. Pierwszym krokiem jest udanie się na Policję. Może ona wszcząć postępowanie w sprawie stosowania przemocy i rozpocząć procedurę założenia Niebieskiej Karty. Zawiadomienie o stosowaniu przemocy możesz też zgłosić do prokuratury lub udać się do Ośrodka Pomocy Społecznej w gminie. [2] Niezbędną pomoc otrzymasz również w gminnych komisjach rozwiązywania problemów alkoholowych, placówkach opieki zdrowotnej i organizacjach pozarządowych np. fundacjach zajmujących się prawami człowieka i przeciwdziałaniu przemocy. [10]

 

Jeśli chcesz anonimowo zgłosić przemoc domową, wykonaj telefon na Niebieską Linię. Konsultant podpowie, jak możesz pomóc ofierze i jak reagować na przemoc. Dzwoniąc, uzyskasz informację o miejscach i formie pomocy w najbliższej okolicy. Możesz też skorzystać z porady prawnika lub wsparcia psychologicznego. Kontakt jest możliwy całodobowo pod numerem 800 120 002. [18, 19] Inne numery, pod którymi uzyskasz pomoc to: Linia Pomocy Pokrzywdzonym powołana w ramach działalności Funduszu Sprawiedliwości (222 309 900) i Policyjny Telefon Zaufania dla Osób Dotkniętych Przemocą w Rodzinie (800 120 226). [5]

 

Neutralnym sposobem uzyskania pomocy jest zgłoszenie się do którejś z organizacji pomagającej ofiarom przemocy np. tej zajmującej się prawami kobiet. Największe doświadczenie w tej dziedzinie mają Feminoteka (888 88 33 88) i Centrum Praw Kobiet (600 07 07 17 lub 780 079 988). Ofiary mogą tam uzyskać pomoc prawną i psychologiczną oraz sojusznika w sądzie. Pracownicy organizacji prowadzą interwencje, wydają opinie i ekspertyzy, a nawet przystępują do spraw sądowych. [6]

 

 

Źródła:
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/wymiar-sprawiedliwosci/wymiar-sprawiedliwosci/ofiary-gwaltu-i-przemocy-domowej,1,1.html [1]
https://www.gov.pl/web/gov/skorzystaj-z-pomocy-dla-osob-dotknietych-przemoca-w-rodzinie [2]
https://www.infor.pl/prawo/malzenstwo/inne/5697941,przemoc-w-rodzinie-staje-sie-przemoca-domowa.html [3]
https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/przeciwdzialanie-przemocy-domowej-17219697 [4]
https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/8756100,walka-z-przemoca-domowa-coraz-skuteczniejsza-ustawa-antyprzemocowa-dz.html [5]
https://wiadomosci.onet.pl/kraj/ile-kobiet-pada-ofiara-przemocy-domowej-szokujace-dane/58jcf66 [6]
https://cpk.org.pl/pomagam/stop-przemocy/ [7]
https://www.infor.pl/prawo/malzenstwo/inne/5696675,ponad-61-tysiecy-niebieskich-kart-w-2022-r-policja-zwalcza-przemoc-domowa.html [8]
https://statystyka.policja.pl/download/20/422551/przemoc-w-rodzinie-2023.xlsx [9]
https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2022/11/IWS_Ostaszewski-P._Przemoc-domowa-w-switle-danych-statystycznych-procedury-_Niebieskiej-Karty_.pdf [10]
https://oko.press/przemoc-w-rodzinie-sprawdzamy-statystyki [11]
https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie [12]
https://fdds.pl/_Resources/Persistent/4/0/d/e/40de383c074981a2c2061800f8a565d2f4d53b55/Raport%20Diagnoza%20Przemocy%20wobec%20Dzieci%202023.pdf [13]
https://fdds.pl/co-robimy/raporty-z-badan/2023/diagnoza-przemocy-wobec-dzieci-w-polsce.html [14]
https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/8805983,przemoc-domowa-w-oparach-uzaleznien.html [15]
https://web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/18949-nie-tylko-siniaki-na-ciele-o-nieoczywistych-formach-przemocy-w-zwiazku?dt=1714460831571 [ 16]
https://www.focus.pl/artykul/najsubtelniejsza-i-najokrutniejsza-forma-przemocy-gaslighting-to-pojecie-lepiej-znac [17]
https://www.gov.pl/web/gov/sprawdz-co-zrobic-jesli-jestes-swiadkiem-przemocy-w-rodzinie [18]
https://www.infor.pl/prawo/malzenstwo/inne/5696675,ponad-61-tysiecy-niebieskich-kart-w-2022-r-policja-zwalcza-przemoc-domowa.html [19]