Podróże po świecie i literaturze. Śladem fikcyjnych bohaterów

Hans Christian Andersen mawiał – podróżować to żyć, z kolei Umberto Eco – że ten, kto czyta, żyje podwójnie (a według Andrzeja Stasiuka nawet potrójnie!). Podróże i książki wspaniale się dopełniają. Podróżując, możemy łączyć przyjemność związaną z odkrywaniem nowych miejsc z pasją do czytania. Połączenie literatury i podróży może być nie tylko inspirujące, ale również pozwoli w pełniejszy sposób doświadczyć odwiedzanych miejsc

 

Turystyka literacka – co to jest?

Turystyka literacka (czy też książkowa) to współczesna forma turystyki kulturowej. Koncentruje się na odkrywaniu miejsc związanych z literaturą i zyskuje coraz większą popularność. Fani odwiedzają miejsca, które są tłem dla wydarzeń ulubionych powieści. A także te, które stanowiły źródło inspiracji dla pisarzy lub są z nimi nierozerwalnie związane i kojarzone.

 

 

Ta forma turystyki ewoluowała wraz z rozwojem technologii i zmianami w sposobach podróżowania. Kiedyś podróże były bardziej czasochłonne i skomplikowane, co wpływało na wybór destynacji i częstotliwość wyjazdów. Teraz ogranicza nas tylko wyobraźnia i co najwyżej fundusze. Podróżujemy szybciej i łatwiej. Nastąpił też wzrost popularności kultury popularnej, rozwinęły się media społecznościowe, a to z kolei spowodowało, że chcemy się wyróżnić. Podróżować z pomysłem. Na przykład śladem fikcyjnych bohaterów. I przez chwilę poczuć się jak na kartach ulubionej powieści.

 

 

Z kolei dostępność literatury w formie cyfrowej (e-booki i audiobooki, czyli książki do słuchania) wpłynęła na sposób, w jaki planujemy i doświadczamy turystyki literackiej na miejscu. Obecnie nic nie stoi na przeszkodzie, by przemierzać uliczki Florencji razem z bohaterem „Inferno” Dana Browna czy w Sztokholmie wypić kawę z Mikaelem, dziennikarzem śledczym z „Millennium” Stiega Larssona. Tu i teraz, z czytnikiem w dłoni czy audiobookiem w słuchawkach.

 

Może też cię zainteresuje:

Nie tylko Złote Piaski i Słoneczny Brzeg. Poznaj 5 miejsc, które warto zobaczyć w Bułgarii!

 

Synergia między literaturą a promocją miasta

 

 

Rola pisarza nie ogranicza się już tylko do snucia opowieści. Autor stanowi sam w sobie markę osobistą, która umiejętnie wykorzystana przynosi wymierne korzyści danemu miastu. Pisarz staje się jego twarzą. A tą twarzą (i nazwiskiem) promuje się miasto. Włodarze miast chętnie z takiej formy reklamy korzystają, wychodząc pasjonatom literatury naprzeciw. Bo komu nie marzy się zwiedzić Pragę Kafki / Kundery / Hrabala? Stambuł Orhana Pamuka? Albo Londyn Agathy Christie? Powstają muzea, parki rozrywki, a nawet specjalne szlaki literackie czy mapy. Przewodnicy oferują spacery śladem miejsc znanych z popularnych powieści. Czytelnicy z kolei chętnie dzielą się w sieci stworzonymi na własne potrzeby planami wycieczek. Organizowane są festiwale literackie, na które zjeżdżają miłośnicy literatury z całego świata, by spotkać swoich ulubionych pisarzy.

 

Bookmedia – na ratunek czytelnictwu, w „służbie” turystyce literackiej

 

Rozwój bookmediów, czyli nowych mediów związanych z promocją literatury (głównie Instagram, TikTok i Youtube) korzystanie wpłynął na czytelnictwo, a przez to pośrednio na turystykę literacką. Czytanie (szczególnie wśród młodych) staje się modne, jest cool. Z roku na rok powstaje w Internecie coraz więcej miejsc zrzeszających miłośników literatury. Influencerzy co rusz znajdują nowe sposoby na zaangażowanie książkowej społeczności. Prześcigają się w pomysłach na wyzwania czytelnicze, powstają konta tematyczne skierowane do konkretnego typu czytelnika, jak również specjalne hasztagi. Przykładem jest #LiteraryTravel (ang. podróże literackie), pod którym użytkownicy Instagrama dzielą się zdjęciami swoich podróży do miejsc związanych z literaturą. A podróżują już nie tylko do tych znanych z ulubionych książek, ale też śladem popularnych (i #instafriendly) księgarń, antykwariatów, kawiarni literackich, uniwersytetów, a nawet… bibliotek!

 

(Mimowolny) ambasador. Jak pisarze objaśniają miasto?

 

 

Wielu autorów automatycznie kojarzymy z konkretnym miastem, choć stanowi ono (pozornie) jedynie tło dla opowieści. Często bohaterowie nie eksplorują miasta w sposób dosłowny (wędrując po nim) i w rzeczywistości trudno byłoby prześledzić ich dokładne ścieżki. Mimo to osadzanie fabuły w tej konkretnej lokalizacji stało się już wizytówką tych pisarzy, integralnym elementem ich twórczości. A oni w pewnym sensie – ambasadorami tych miast. I przewodnikami po nich. Śledząc losy bohaterów, chcemy na własnej skórze doświadczyć Londynu Zadie Smith, Dublina Sally Rooney czy Stambułu Elif Shafak. W ich twórczości miasto to nie zbiór ulic i budynków, to przede wszystkim… ludzie. Mozaika pełna kontrastów, napięć, a często i zderzeń różnych światów. Miasta w ich powieściach są odbiciem kultur i społeczeństw. Ich twórczość oscyluje wokół problemów, z którymi mierzą się nie tylko fikcyjni bohaterowie, ale i rzeczywiści mieszkańcy. Pisarze, próbując uchwycić specyfikę i dynamikę miasta, pozwalają wniknąć w jego głębsze warstwy. Powieści stanowią dla nich rodzaj laboratorium. Badają w nich nie tylko fizyczną tkankę miasta, ale przede wszystkim – jego tożsamość kulturową i społeczną.

 

Napisał(a) powieść. I rozsławił(a) miasto

 

W innych książkach miasta są bardziej namacalne. Stosunkowo łatwo przychodzi czytelnikom odnalezienie na mapach istotnych dla fabuły punktów, bo są w tekście bezpośrednio nazwane i opisane. To nadaje autentyczności, ale i wzmaga ciekawość. Możliwość podążania śladem bohaterów i wejścia w ich buty kusi. Dlatego co pewien czas obserwujemy wzmożone zainteresowanie jakimś miejscem, prawdziwy boom turystyczny. Nie chwilowy, jak się okazuje.

 

 

Włoska pisarka Elena Ferrante zasłynęła ze swojej nieobecności w literackim kręgu („Będę waszą najtańszą autorką. Oszczędzę wam nawet mojej obecności”). I stała się matką chrzestną turystycznego sukcesu Neapolu, okrytego dotąd dość negatywną sławą poza granicami kraju. Za sprawą jej cyklu neapolitańskiego Neapol przez ostatnie lata przeżywa prawdziwy renesans. Turyści z całego świata zjeżdżają do Włoch, by podążać śladami Lili i jej genialnej przyjaciółki, Eleny. Neapol, jako miejsce, w którym dorastały (jedna z jego biedniejszych dzielnic), jest istotnym elementem budowania ich tożsamości. Ferrante na przykładzie tego miasta pokazuje, jakie przemiany społeczne, polityczne i kulturowe zaszły we Włoszech w drugiej połowie XX wieku. Neapol naznacza życie Lili i Eleny, wyznacza im miejsce w społecznej hierarchii, kształtuje ich tożsamość i determinuje wybory.

 

Zależało mi, by poznać prawdziwy Neapol. Nie chciałam wymuskanej, proturystycznej wersji miasta, choć spokojnie mogłam tak zaplanować zwiedzanie, by zobaczyć miasto jedynie jak z pocztówki. Chciałam się zachwycić, przerazić, zasmucić, poczuć złość, rozgoryczenie, rozrzewnienie, a na końcu miłość. Nigdzie tak jak tam, w cieniu Wezuwiusza, nie można doświadczyć tylu sprzeczności na raz. Dzień z Ferrante był najbardziej niesamowitym dniem, jaki spędziłam w Neapolu. Chyba nigdy wcześniej nie targały mną tak skrajne emocje.

– mówi Anna.

 

 

Donato Carrisi, włoski scenopisarz, autor thrillerów kryminalnych i przy okazji absolwent prawa ze specjalnością w kryminalistyce i behawiorystyce, w swoich powieściach szczególnie upodobał sobie Wieczne Miasto. Marcus, główny bohater popularnego cyklu o agencie Trybunału Sumienia (tajnej organizacji kościelnej), przemierza ulice Rzymu. Porusza się po mrocznych ulicach, opuszczonych zaułkach i zabytkowych ruinach. To, co czyni jego thrillery wyjątkowymi to silny kontekst kulturowy i historyczny. Carrisi na kartach swoich powieści ciekawostkami dotyczącymi historii Rzymu, Watykanu i Kościoła Katolickiego sypie jak z rękawa. Jego powieści to nie tylko wciągająca rozrywka, ale także okazja do refleksji nad ważnymi kwestiami moralnymi.

 

 

 

Stolicę Katalonii na literackiej scenie rozsławił m.in. nieżyjący już Carlos Ruiz Zafon (zmarł w 2020 r.). Cykl „Cmentarz Zapomnianych Książek” i kilka innych jego powieści przyniosły mu popularność i międzynarodowe uznanie. W swojej twórczości umiejętnie łączy fantastykę, realizm i kryminał. Barcelona Zafona jest tajemnicza, nieco mroczna, ale i pełna magii. Pisarz opisuje wąskie uliczki gotyckiej dzielnicy, antykwariaty i knajpki, stare, opuszczone kamienice oraz zabytkowe zaułki. Miasto jest na tyle szczegółowo opisane i odgrywa tak ważną rolę w budowaniu atmosfery w całym cyklu, że wyraźnie ożywa w wyobraźni czytelników.

 

Piękne budowle Gaudiego, stadion Camp Nou czy Sagrada Familia… – to wszystko robi ogromne wrażenie. Ale ja w Barcelonie najbardziej poszukiwałam klimatu, jaki czułam, czytając powieści mojego ulubionego autora, Carlosa Ruiza Zafona. To właśnie w gotyckiej dzielnicy Barri Gotic udało mi się odnaleźć miejsca, które pojawiały się w mojej głowie, czytając „Cień wiatru”, „Grę Anioła”, „Marinę” czy inne jego książki, których akcje autor umieścił w Barcelonie. Klimatyczne uliczki, nadszarpnięte czasem kamienice czy ozdobione pięknymi gzymsami budowle… To wszystko tworzy niezapomniane wrażenie!

– zdradza Oliwia.

 

 

 

„Trylogia Białego Miasta” Evy García Sáenz de Urturi to seria kryminałów rozgrywających się hiszpański mieście Vitoria. Pełno w nich odniesień do baskijskiej kultury i tradycji, które okazują się istotne w kontekście rozwoju fabuły i zakończenia. Autorka kilka lat zbierała materiały do książek, by jak najrzetelniej oddać realia historyczne i kulturowe kraju Basków. Opisuje miejsca i zabytki, z których słynie Vitoria, odmalowuje okoliczne wioski i wprowadza do świata zwyczajów i obrzędów związanych z lokalnymi świętami. To niewątpliwie największa zaleta jej prozy, która wyróżnia ją na tle setek innych powieści kryminalnych i nadaje wyjątkowego kolorytu.

 

 

Jeffrey Eugenides w powieści „Middlesex” wiele miejsca poświęca Detroit, swojej rodzinnej miejscowości. Opisuje transformację miasta, jego rozwój ekonomiczny, ale także zmiany w otoczeniu i strukturze społecznej na przestrzeni lat (powieść zaczyna się w latach 20. XX wieku). Główni bohaterowie – rodzina Stephanidesów, emigruje ze Smyrny (obecnie Izmir w Turcji) i osiedla się w Motor City. Śledząc losy bohaterów, obserwujemy jednocześnie powolny rozpad i upadek samego miasta. Detroit to istotny elementem powieści. Autor stopniowo odsłania przed nami jego tajemnice, Stephanidesów umieszczając w samym środku ważnych wydarzeń historycznych.

 

A ty, śladami jakiej powieści chciałabyś wyruszyć w podróż?

 

Przeczytaj koniecznie:

Książki o seksie i seksualności – niezbędnik edukacji seksualnej