Papierosy, stres i nadwaga – co zwiększa ryzyko bezpłodności u kobiet i mężczyzn?

Temat płodności i problemów z poczęciem dziecka przestaje być tematem tabu. Coraz więcej par świadomie planuje rodzicielstwo, a wtedy pytania o przyczyny trudności wysuwają się na pierwszy plan. Co może stać na przeszkodzie do spełnienia marzenia o dziecku?

Co w artykule:

• Na płodność u mężczyzn negatywnie wpływa stres, używki, przegrzewanie moszny, nieprawidłowa dieta oraz przebyte choroby, takie jak świnka lub chlamydia.
• Wśród głównych przyczyn obniżonej płodności u kobiet wymienia się endometriozę, Zespół Policystycznych Jajników (PCOS), niedrożność jajowodów oraz zaburzenia owulacji związane z stylem życia lub wiekiem.
• Sygnałami ostrzegawczymi mogą być nieregularne miesiączki u kobiet, a jedynym pewnym badaniem dla mężczyzn jest analiza nasienia.
• Ospa wietrzna u dorosłych prowadzi do bezpłodności niezwykle rzadko, głównie w przypadku powikłania w postaci zapalenia jąder u mężczyzn.
• Różyczka u dorosłych mężczyzn tylko w wyjątkowych przypadkach może wpłynąć na płodność, zaś dla kobiet stanowi największe zagrożenie podczas ciąży.

Co obniża płodność u mężczyzn?

Gdy myślimy o problemach z poczęciem dziecka, często – niesłusznie – skupiamy się głównie na stronie kobiecej. Tymczasem czynnik męski jest odpowiedzialny za około jedną trzeć przypadków trudności. Współczesny styl życia nie sprzyja męskiej płodności. Kluczowym elementem jest tutaj jakość nasienia, na którą wpływają zarówno codzienne nawyki, jak i ogólny stan zdrowia. Co wpływa na płodność mężczyzny?

 

• Stres i przemęczenie. Przewlekły stres to cichy sabotażysta męskiej płodności. Organizm w trybie „walki i ucieczki” skupia się na przetrwaniu, odsuwając na dalszy plan funkcje rozrodcze. Wysoki poziom kortyzolu może zaburzać delikatną równowagę hormonalną, obniżając produkcję testosteronu, który jest niezbędny do produkcji zdrowych plemników.

 

• Używki – palenie i alkohol. To jedni z największych wrogów jakości nasienia. Papierosy dostarczają tysięcy toksycznych substancji, które nie tylko obniżają liczbę i ruchliwość plemników, ale także uszkadzają ich materiał genetyczny (DNA). Z kolei nadmierne spożycie alkoholu prowadzi do obniżenia poziomu testosteronu, może powodować zaburzenia wzwodu i negatywnie wpływać na proces dojrzewania plemników.

 

• Dieta i nadwaga. To, co ląduje na talerzu, ma bezpośredni wpływ na nasienie. Uboga dieta naraża plemniki na tzw. stres oksydacyjny, który uszkadza ich błony komórkowe. Otyłość, zwłaszcza brzuszna, jest źródłem stanu zapalnego w organizmie i wpływa na wyższy poziom estrogenów.

 

• Przegrzewanie moszny. Jądra znajdują się w mosznie nie bez powodu – optymalna temperatura dla produkcji plemników jest o 1-2 stopnie Celsjusza niższa od temperatury reszty ciała. Nawyki takie jak częste gorące kąpiele, sauna, noszenie obcisłej bielizny czy spodni, a nawet praca w pozycji siedzącej (np. jako kierowca) mogą prowadzić do przegrzania i znacząco pogorszyć parametry nasienia.

 

• Niektóre choroby i leki. Przebycie w przeszłości różyczki u dorosłych mężczyzn lub świnki, zwłaszcza powikłanej zapaleniem jąder, może pozostawić trwały ślad w postaci uszkodzenia kanalików nasiennych. Również choroby weneryczne, jak chlamydia, mogą prowadzić do niedrożności nasieniowodów. Na jakość nasienia wpływają też niektóre leki, w tym chemioterapia, sterydy anaboliczne oraz leki na nadciśnienie czy depresję.

Co obniża płodność u kobiet?

Kobieca płodność to niezwykle delikatny mechanizm, zależny od sprawnego działania całego układu hormonalnego i rozrodczego. Zaburzyć go może wiele czynników. Co konkretnie wpływa na płodność kobiety?

 

• Endometrioza. To przewlekła choroba, w której błona śluzowa macicy (endometrium) rozrasta się poza jej jamę – na jajnikach, jajowodach, pęcherzu lub otrzewnej. Te nieprawidłowe ogniska krwawią podczas każdego cyklu, powodując silny ból, stany zapalne i powstawanie zrostów. Zrosty mogą zniekształcać anatomię miednicy mniejszej i „blokować” jajowody, uniemożliwiając spotkanie plemnika z komórką jajową.

 

• Zespół Policystycznych Jajników (PCOS). To jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet w wieku rozrodczym. Jego cechami charakterystycznymi są: nieregularne owulacje lub ich całkowity brak, w wyniku czego pojawia się problem z płodnością.

 

• Zaburzenia owulacji. Nawet bez diagnozy PCOS, owulacja może być nieregularna lub nie występować wcale. Przyczyn bywa wiele: zaburzenia pracy tarczycy (zarówno nadczynność, jak i niedoczynność), problemy z przysadką mózgową (np. wysoki poziom prolaktyny), gwałtowna utrata masy ciała, intensywny wysiłek fizyczny czy wspomniany już przewlekły stres. Bez uwolnienia komórki jajowej zapłodnienie jest po prostu niemożliwe.

 

• Niedrożność jajowodów. Jajowody są miejscem, gdzie dochodzi do zapłodnienia. Jeśli są zablokowane lub uszkodzone, plemnik nie ma szans dotrzeć do komórki jajowej. Główną przyczyną niedrożności są przebyte stany zapalne w obrębie miednicy mniejszej, często wywołane przez choroby przenoszone drogą płciową (np. chlamydia), ale także powikłania po operacjach w obrębie jamy brzusznej czy endometrioza.

 

• Wiek i styl życia. Biologia jest nieubłagana – z wiekiem, zwłaszcza po 35. roku życia, rezerwa jajnikowa (liczba pęcherzyków w jajnikach) naturalnie się zmniejsza, a jakość komórek jajowych pogarsza. Na ten proces nakładają się czynniki stylu życia: palenie papierosów, które przyspiesza utratę rezerwy jajnikowej, nadużywanie alkoholu, nieprawidłowa dieta oraz otyłość lub niedowaga, które mogą zaburzać cykl.

Czytaj też:
Endometrioza a ciąża – odpowiadamy na trudne pytania

Po czym poznać, że jest się bezpłodnym?

Przede wszystkim, kluczowe jest rozróżnienie terminów „bezpłodność” a „niepłodność”. Bezpłodność to trwała, nieodwracalna niemożność posiadania potomstwa (np. po usunięciu macicy czy jąder). Znacznie częściej mamy jednak do czynienia z niepłodnością, która jest stanem przejściowym – definiuje się ją jako niemożność zajścia w ciążę pomimo regularnego współżycia (3-4 razy w tygodniu) przez okres 12 miesięcy, bez stosowania jakiejkolwiek antykoncepcji.

 

Organizm wysyła pewne sygnały ostrzegawcze, których nie należy bagatelizować. U kobiet najczęstszym objawem są nieregularne miesiączki lub ich całkowity brak. Cykl trwający znacznie krócej niż 25 dni lub dłużej niż 35 dni może wskazywać na zaburzenia owulacji. Inne niepokojące symptomy to bardzo bolesne miesiączki, które mogą sugerować endometriozę, czy objawy hiperandrogenizacji (trądzik, nadmierne owłosienie typu męskiego).

 

U mężczyzn nie ma tak wyraźnych, zewnętrznych oznak. Jedynym pewnym sposobem na ocenę jest wykonanie badania nasienia (seminogram). Jednak pewne czynniki z wywiadu, takie jak przebycie świnki w wieku dorosłym (zwłaszcza powikłanej zapaleniem jąder), operacje w okolicy pachwiny, czy problemy z erekcją i wytryskiem, powinny skłonić do konsultacji z lekarzem. Pamiętajmy, że diagnoza „niepłodność” zawsze dotyczy pary, a nie jednostki, i jej ustalenie wymaga kompleksowej diagnostyki obojga partnerów.

Ospa wietrzna u dorosłych a bezpłodność

Ospa wietrzna powszechnie uważana jest za chorobę wieku dziecięcego. Jednak gdy zachoruje na nią osoba dorosła, przebieg jest zwykle cięższy, a ryzyko powikłań – większe. Czy jednak może prowadzić do bezpłodności? Odpowiedź nie jest jednoznaczna i zależy od konkretnych, rzadkich powikłań. Sam wirus ospy VZV nie atakuje bezpośrednio komórek jajowych ani plemników w sposób, który prowadziłby do trwałej bezpłodności. Niebezpieczeństwo leży gdzie indziej.

 

U mężczyzn, jednym z możliwych (aczkolwiek bardzo rzadkim) powikłaniem ospy jest zapalenie jąder. Stan ten, podobnie jak w przypadku świnki, może prowadzić do uszkodzenia kanalików nasiennych, a w konsekwencji – do pogorszenia jakości nasienia, a nawet do trwałej niepłodności.

To też ciekawe:
Co obniża cukier? Naturalne i domowe sposoby

Różyczka u dorosłych a bezpłodność

Przebyta różyczka u dorosłych mężczyzn nie jest uznawana za bezpośrednią i częstą przyczynę bezpłodności. Zdarza się jednak, że powikłania tej choroby prowadzą do zapalenia jąder, które w ekstremalnych przypadkach może prowadzić do uszkodzenia kanalików nasiennych. Głównym i najpoważniejszym zagrożeniem związanym z tą chorobą jest jej wpływ na płód, gdy zachoruje ciężarna kobieta, która nie była wcześniej szczepiona. Dla samej kobiety choroba ta, choć może przebiegać ciężej niż u dzieci, nie prowadzi do bezpłodności. Wirus może jednak przedostać się przez łożysko i spowodować ciężkie wady wrodzone u rozwijającego się płodu.