Od heroizmu do odbudowy. Wojna jako kryzys katastroficzny (4 fazy kryzysu)

Wydarzenie katastroficzne na tak wielką skalę jak wojna w Ukrainie dotyczy nie tylko jednostek czy małych społeczności, ale całego narodu. Staje się jednak udziałem zarówno mieszkańców zaatakowanego kraju, jak i tych, którzy są „najbliżej” i przejmują największą część wsparcia poszkodowanych. Tym samym fazy kryzysu katastroficznego dotyczą nie tylko narodu ukraińskiego, ale również Polaków.

Wojna, trauma i PTSD

Prace z zakresu interwencji kryzysowej oraz psychotraumatologii opisują 4 fazy takiego kryzysu. Niestety – i o tym należy pamiętać – wojna nie jest jednorazową katastrofą jak wybuch wulkanu czy tsunami. Ona trwa. W efekcie postępujących działań najeźdźcy, przybywania kolejnych poszkodowanych osób i grup, narastających zniszczeń, poszczególne fazy zapętlają się i odtwarzają nieustannie.
Paradoksalnie jest to lepszy scenariusz.

Gorszy jest taki, że – ze względu na niszczącą moc trwania w ciągłej gotowości, przeciążenie fizyczne i psychiczne, nieustanny zalew emocji, zmęczenie adrenaliną i wyczerpanie kortyzolem, malejące środki i pogarszający się standard życia – w zależności od predyspozycji poszczególnych osób i grup, wcześniej czy później dochodzi do odcięcia i zamrożenia, jak w mechanizmie traumy.

Wojna zaczyna stawać się codziennością, a „pod skórą” toczy się proces prowadzący do powstania PTSD oraz budowania się traum transgeneracyjnych – nie tylko wśród walczących na terenie Ukrainy żołnierzy, ale również ludności cywilnej na miejscu, wśród uchodźców i wspierających ich Polaków.
Świadomość tych procesów i wprowadzenie odpowiednich działań zaradczych może nam pomóc w zapobieganiu daleko idącym konsekwencjom, rozciągającym się na wiele następnych pokoleń.

Zobacz też:

Trauma i zespół stresu pourazowego. Czym jest PTSD i jakie są jego objawy?

4 fazy kryzysu katastroficznego

Faza I – HEROICZNA:

Czas trwania: od kilku godzin do kilku dni.

• uruchamianie pełnego potencjału społeczności (zaatakowanych i pomagaczy);
• mobilizacja sił w celu przetrwania (wytężona walka na froncie, ucieczka z zagrożonego rejonu wymagająca nadludzkiej wytrzymałości, pomaganie bez granic);
• ewakuacja;
• akty bohaterskie; wzajemna pomoc i wsparcie;
• naprawianie szkód;
• przeciwdziałanie zagrożeniom;
• u niektórych osób: szok i zamrożenie.

Faza 2 – MIESIĄCA MIODOWEGO (ufności i nadziei):

Czas trwania: od dwóch tygodni do dwóch miesięcy.

• dominuje uczucie radości z przetrwania; poczucie słuszności i duma u walczących; ulga u osób uciekających, że udało się im ochronić życie; ulga u pomagaczy, że udało się im wesprzeć potrzebujących;
• społeczność w centrum zainteresowania;
• największe nasilenie pomocy (prywatna i instytucjonalna);
• nadzieja, że wszystko szybko wróci do normy – idealizacja rzeczywistości;
• największe zainteresowanie środków masowego przekazu, co pozwala ofiarom i wspierającym nie czuć się samotnie.

Zobacz też:

Jak sobie radzić z lękiem przed wojną? Pytamy psycholożkę

Faza 3 – FAZA UTRATY ZŁUDZEŃ (wtórna katastrofa – rozczarowanie):

Czas trwania: do roku po wydarzeniu.

• wyczerpanie fizyczne i psychiczne (utrzymujący się poziom kortyzolu i spadek adrenaliny);
• kończą się zasoby pomagających;
• ofiary wojny muszą uruchomić zasoby indywidualne;
• znacząco zmniejsza się zainteresowanie mediów;
• wzrost świadomości konsekwencji, także długofalowych;
• u bezpośrednich ofiar wojny pojawia się poczucie straty i żalu; u pomagaczy: wrażenie niewdzięczności i poczucie bezradności;
• zaczyna się poszukiwanie „kozła ofiarnego”;
• pojawia się poczucie samotności, kryzysy tożsamości, depresja i inne silne reakcje na długotrwały stres.

Faza 4 – REKONSTRUKCJA I ODBUDOWA:

Czas trwania: ponad rok po wydarzeniu (w tym przypadku możliwa tylko po zakończeniu wojny).

• faza zintensyfikowanego działania;
• powrót do kraju i rekonstrukcja życia; ta sama rekonstrukcja będzie potrzebna u nas – część osób powróci (pożegnanie i utrata), część pozostanie i rozpocznie się proces aklimatyzacji;
• pojawiają się pierwsze efekty programów naprawczych – część osób wraca do poprzednich działań, część objęta jest opieką i leczeniem;
• powrót nadziei;
• zmienne uczucia z poczuciem, że robi się za mało;
• rodzące się na nowo poczucie solidarności;
• powrót do siebie u większości osób trwa około pół roku, część boryka się z następstwami do 3 lat; u niektórych wystąpi pełnoobjawowy PTSD.

Zobacz też:

Wytrząsanie traum i emocji. Co to jest TRE i na co pomaga

Profilaktyka PTSD

Od pierwszej fazy, poza aktywnym działaniem, konieczne jest włączenie PROFILAKTYKI PTSD. Jest to szczególnie ważne w naszym kraju, ze względu na historię Polski.
Uważne prześledzenie poszczególnych faz kryzysu ujawnia bowiem fakt, że tak naprawdę – po wydarzeniach II wojny światowej i jej następstwach – w naszej społeczności Faza 4 nie przebiegła sprawnie. Wciąż nie odbudowaliśmy w pełni poczucia solidarności. Być może teraz nam się uda.

Aby tak się stało, potrzebujemy mądrze towarzyszyć Osobom z Ukrainy, a sami zadbać o to, żeby nie nastąpiło u nas zmęczenie współczuciem i wtórna trauma. I jest to równie ważne jak bieżąca pomoc.

Aneta Boryczko / teraputka Gestalt

O autorce:

Aneta Boryczko – counsellorka i terapeutka Gestalt, piastunka Kręgów, pasjonatka Junga, autorka wierszy, bajek i miniporadników. Od zawsze zafascynowana budowaniem mostów między kobiecością i męskością w rozwoju i człowiekiem w relacji – do siebie, drugiego, wspólnoty, świata i wszechświata. Prywatnie mama, córka, siostra, partnerka, przyjaciółka, coraz lepiej odnajdująca się w rolach i poza rolami.