12. Wywiad to nie odpytywanie (21 lekcji z „Mocnych rozmów”)

Dziś będzie o tym, jak wytyczyć szlak w lesie. I wbrew pozorom nie będzie to lekcja przyrodnicza, ale… literacka.
Dowiesz się z niej, co zrobić, żeby wywiad nie był odpytywaniem oraz jak budować pomosty między odpowiedziami i pytaniami.

Zapraszam was na 21 lekcji biznesowych, rozwojowych i literackich, inspirowanych książką „Mocne rozmowy”, czyli pięcioma mocnymi, osobistymi i bardzo inspirującymi wywiadami. Cieszę się bardzo z literackich lekcji, takich jak ta, bo uwielbiam zdradzać różne warsztatowe niuanse i opowiadać o pisaniu, o świadomym kreowaniu tego, co wy potem czytacie.

Lekcja 12: Wywiad to nie odpytywanie

Kiedy robiłam dla was lekcję nr 4, której ideą przewodnią było to, że wywiad to nie rozmowa, miałam na myśli to, że nie jest to rozmowa przeniesiona w skali jeden do jeden ze spotkania na żywo na to, co czytacie potem w książce lub w gazecie. Jednocześnie to, co czytacie, konstrukcja, forma, która powstaje, powinna być w odbiorze taka, jakbyście właśnie w rozmowie na żywo brały udział. Rozmowie, która płynie lekko i naturalnie, a nie jest odpytywaniem, czyli zadawaniem pytań z kartki.

Dobry wywiad można poznać po tym, że między odpowiedziami, a kolejnymi pytaniami, istnieje związek. Jeśli nie osiągniecie tego w czasie spotkania, zadbajcie o zbudowanie takich logicznych pomostów na etapie redagowania tekstu.

Jak się przygotować od wywiadu?

Ja osiągnąć naturalność wywiadu? Mam dla was 3 podpowiedzi.
1. Przygotuj się (zrób research na temat rozmówcy, przygotuj pytania, pogrupuj je tematycznie, to mogą być bardziej tematy niż gotowe pytania, i miej przede wszystkim w głowie, po co w ogóle robisz ten wywiad), ale jednocześnie bądź gotowa żeby porzucić scenariusz. Bo może w czasie rozmowy pojawić się wątek, który skieruje ją na zupełnie inne tory. Jeśli będziesz myśleć tylko o kolejnym pytaniu, stracisz szansę podążania za rozmówcą. A może on akurat przy tobie chce dokonać jakiegoś coming-out-u.

2. Słuchaj. Bądź uważna i obecna, zainteresowana, bo to otwiera rozmówcę, a tobie pozwoli wyłapać te miejsca, które domagają się dopytania, wątki, które proszą się o pociągnięcie je dalej. Bądź jak radar i odbieraj sygnały, co dla bohatera jest ważne, a co próbuje ukryć, pominąć, przeskoczyć. A może rozmówca chce powiedzieć, coś co jest dla niego trudne i się waha, potrzebuje jakiejś zachęty z twojej strony. Nie wybiegaj do przodu do następnego pytania, do patrzenia w kartkę. Bądź tu i teraz.

3. Zbuduj pomosty miedzy odpowiedziami i pytaniami. Niech twoje pytanie ma logiczny związek z poprzednia odpowiedzią, inaczej będzie nie fascynującą rozmową, ale zlepkiem pytań i odpowiedzi. W trakcie redagowania zmieniaj kolejność wątków tak, by uzyskać płynność wywiadu. Możesz oczywiście przeredagowywać zarówno pytania, jak i odpowiedzi (bez zmieniania ich sensu), aby utworzyły się logiczne pomosty między pytaniem i odpowiedzią

Rodzaje pytań w wywiadzie

Jednym słowem: skonstruuj wywiad tak, aby prowadził czytelnika ścieżką, jaką dla niego zaplanowałaś, żeby się nie pogubił w gąszczy wypowiedzi.
Jeśli szlak jest dobrze oznaczone, czytelnik przemieszcza się do przodu, tak jak go prowadzisz, czasem prosto, czasem skręca, czasem pod górkę, czasem przystanie, ale wie, że jest na dobrej drodze. I jest to droga wytyczona przez ciebie.
Dla kontrastu, gdy odpytujesz rozmówcę, czytelnik czuje się, jakby szedł źle oznakowanym szlakiem. Dochodzi do jakiegoś punktu i nie wie, co dalej, czy w lewo, czy w prawo, i właściwie godzi on jest, bo droga się nagle urywa. A to ty po prostu przerzucasz go od jednego lasu do następnego bez ostrzeżenia.

Pytania mogą popychać rozmowę do przodu, dookreślać szczegóły, wprowadzać dygresje, a mogą też całkowicie zmieniając kierunek rozmowy, ale przejścia też muszą być płynne.

Wywiad z Dagmarą Aneta Pondo zaczęła, gdy Dagmara była w 7. miesiącu ciąży, a skończyła, gdy jej córeczka Mila była już na świecie

Jak zmienić kierunek rozmowy 

Pokażę Wam to na przykładzie wywiadu z Dagmarą Skalską. Już samo jego powstawanie jest ciekawą opowieścią, bo zaczęłam go, gdy Dagmara była w 7 miesiącu ciąży, a skończyłam, gdy urodziła dziecko. Wątek końcowy naszej rozmowy w ostatecznej formie rozpoczyna wywiad. Pierwsze pytania są pytaniami popychającymi rozmowę, doprecyzowującymi. Kiedy Dagmara mówi, że poród był dla niej przeżyciem graniczne i że to niesamowite, że kobiety przez to przechodzą, bo ona w najśmielszych wyobrażeniach nie sądziła, że może doświadczyć takiego bólu, dopytuję „Nie byłaś na to przygotowana?” Dla czytelnika to znaki, jaką droga podąża, a dla bohatera, że pozostajemy w obrębie tego wątku.

Kiedy chcę przeskoczyć do innego tematu stosuję pytanie zmieniające kierunek, a zarazem sklejające odmienne wątki. Oto dwa przykłady. Zmiana wątku z dziecka Dagmary na Dagmarę i jej dzieciństwo, nastąpiła pytaniem: „A jakim ty byłaś dzieckiem?”. Przeskoczyłam nim do dzieciństwa Dagmary, do opowieści, jak chodziła po zewnętrznych parapetach mieszkania na 21 piętrze. W pewnym momencie znowu zmieniam temat, tym razem tak: „Jako dziecko przejawiałaś cechy kaskaderskie. Czy wyjście za mąż w wieku 18 lat też było kaskaderskie wyczynem?” 
Nie tylko zmieniam kierunek rozmowy, ale pokazuje przy okazji, że jestem przygotowana, bo zrobiłam research i znalazłam informację, że wcześnie wyszła za mąż. Proste, prawda?

Jak przerwać porzucony wątek

Kiedy będziecie czytać wywiad z Dagmara Skalską zwróćcie uwagę na to, że nie ma w nim pytań „osobnych”. Wszystkie pytania i odpowiedzi jakoś się łączą.
Czasem przystajemy (nazywam to punktami widokowymi) w jakimś miejscu, żeby się rozejrzeć dookoła, np. w wywiadzie z Dagmara przystajemy, żeby zrobić przegląd napisanych przez nią książek.
Są też pytania zawracające/przecinające szlak, gdy jakiś wątek nie został dokończony i domaga się powrotu. Przykładowo, Dagmara powiedziała, że po śmierci męża poznała dwóch nauczycieli, ale rozmawiałyśmy tyko o jednym, o Lamie Ole Nydhalu, więc w pewnym momencie powracam do tamtego wątku pytaniem: „Mówiłaś, że po śmierci męża poznałaś dwóch nauczycieli, kim był ten drugi?” To jednocześnie oznacza, że zachowałam uważność i czujność.
Można z przecięcia szlaku zrobić klamrę. Na początku wywiadu, kiedy rozmawiam o niej osiemnastoletniej, zakochanej i wymykającej się na noc do ukochanego, a potem szybko wychodzącej za mąż, pytam „Byłaś już wtedy kobietą czy jeszcze dziewczynką?”. A pod koniec wywiadu wracam do tamtego momentu pytaniem: „Mówiłaś na początku, że gdy wychodziłaś za mąż, byłaś dziewczynką. A kim czujesz się teraz?”

Nad tymi elementami, pomostami, powiązaniami pracuję zarówno w trakcie rozmowy, jak i potem, na etapie konstruowania i redagowania tekstu. Dzięki temu wiem, że wy czytając wywiad, będziecie podążać za tym, co mówi moja rozmówczyni, wątek, po wątku, z ogromną lekkością i przyjemnością.

Będę się z Wami dzieliła inspiracjami z „Mocnych rozmów” codziennie przez 21 dni. Lekcje będą dostępne na FB i IG w postaci postaci krótkich, 10-minutowych filmów, filmów, a tutaj, dla tych, co wolą czytać, jako tekst. Na kolejną lekcję zapraszam juto.

Bezpłatne fragmenty wszystkich wywiadów do pobrania tutaj: „Mocne rozmowy”

Wszystkie lekcje tutaj: 21 lekcji z Mocnych rozmów