Gaslighting – czym jest i jak się przed nim bronić?

Czujesz się zraniona przez drugą osobę, zaczynasz z nią rozmowę i nagle… Dowiadujesz się, że wszystko sobie wymyśliłaś, twoje uczucia są przesadzone, a po chwili sama przepraszasz i już nawet nie wiesz, czego chciałaś. Gaslighting to manipulacja, którą ciężko jest wyczuć osobie manipulowanej. Jak ją rozpoznać?

Gaslighting – co to jest?

Co to właściwie znaczy gaslighting? Gaslightingiem nazywamy rodzaj przemocy psychicznej, w której osoba manipulująca wpływa na światopogląd osoby, którą chce zdominować. Gaslighter kontroluje jej sposób myślenia, wyrażając dezaprobatę gdy ta mówi coś, z czym manipulant się nie zgadza. Często też udaje, że rzeczy o których mówi ofiara nigdy się nie wydarzyły. Manipulant doprowadza ofiarę do stanu zwątpienia w swój sposób postrzegania świata, sposób myślenia, a nawet w swoją poczytalność i zdrowie psychiczne. Osoba manipulowana zaczyna pytać wszystkich dookoła, czy to co mówi ma sens, zaczyna zasięgać porad w najdrobniejszych sprawach. Często osoby z zewnątrz nie rozumieją jej problemu, ponieważ manipulant obserwowany z boku nie wydaje się groźny, wręcz przeciwnie – może uchodzić za świetnego partnera, rodzica czy przyjaciela. Choć wiele osób wie, jakie w teorii znaczenie ma gaslighting, lub nawet jaka jest jego definicja, nie każdy potrafi zidentyfikować go w prawdziwym życiu.

Gaslighting – jakie są objawy?

Ofiara manipulacji często czuje się niezrozumiana i zdezorientowana. Wydaje jej się, że oprawca nie może bywać jednocześnie miły na co dzień i bezwzględny podczas kłótni. Ważne, by odpowiednio wcześnie wiedzieć jakie objawy ma gaslighting i wyłapać je w zachowaniu swojego oprawcy. Może być to:

•  udawanie braku zrozumienia: „Wymyśliłaś to sobie!” „Nie rozumiem, o co ci chodzi”, „Nie jest tak jak mówisz, zobacz…” ;
•  posądzanie o skłonność do przesady: „Znowu sobie coś ubzdurałaś”, „Zupełnie przesadzasz” lub też „Jesteś szalona, nienormalna, zwariowałaś…”;
•  wątpienie w twoje słowa: „Na pewno nie było tak jak mówisz”, „Ja jakoś tego nie pamiętam”, „Znowu wyolbrzymiasz”, „Przecież dobrze wiesz, że było inaczej”;
•  bagatelizowanie, ignorancja: „Już przestań tyle gadać”, „Nie chce mi się tego słuchać”;
•  umniejszanie twoim słowom i uczuciom: „Gadasz głupoty”, „To nie mogło mieć dla ciebie aż takiego znaczenia”. 

Osoby stosujące gaslighting są też świetne w zmienianiu tematu, odwracaniu kota ogonem i wymyślaniu nowych szczegółów. Zdarza się nawet, że znęcanie się przenoszą poza relację, opowiadając innym o twojej kiepskiej pamięci czy częstym zmyślaniu.

Gaslighting w związku

Gaslighting jest trudny do wykrycia w związku, ponieważ partner zazwyczaj jest osobą, której nie chcesz podejrzewać o stosowanie przemocy psychicznej. On z kolei zna cię bardzo dobrze, więc z łatwością przejmuje nad tobą kontrolę. W kłótniach odwołuje się do tego, co jest ci bliskie, na czym ci zależy, lub do tego, czego najbardziej się boisz. Najczęściej słyszysz, że twoją winą jest to, jak się czuje, choć to on kłamie na każdym kroku. Nawet, jeżeli po kłótni wiele obiecuje, prawie nigdy tego nie realizuje. Z czasem przebywanie z taką osobą staje się coraz cięższe, choć zdarza się, że jednocześnie uzależniające. Oprawca z łatwością przekonuje ofiarę, że jego światopogląd jest jedynym właściwym, dlatego ta nie chce go opuścić. Jeżeli zauważysz takie zachowanie u swojego partnera, natychmiast zgłoś się po pomoc do psychologa.

Przeczytaj koniecznie: 
Związek z narcyzem. Byłam taka szczęśliwa! (prawdziwe historie)

Zdarza się, że ofiara osoby stosującej gaslighting jest zbyt przywiązana, by odejść / fot. Marc A. Sporys / Unsplash

Gaslighting w rodzinie

Ta forma przemocy często stosowana jest wśród członków rodziny, których łączą bliskie relacje – najczęściej wobec dzieci przez ich opiekunów. Gaslighting stosowany przez rodzica jest szczególnie okrutny, ponieważ dziecko rzadko zdaje sobie sprawę z tego, że coś jest nie tak. Manipulacja w tej formie objawia się zazwyczaj przez utwierdzanie dziecka w przekonaniu, że to, co mówi nie ma sensu lub jest nieprawdziwe. Zdarza się to np. poprzez:

•  podważanie słów i uczuć dziecka: „Musisz być głodny/a, nie jadłaś nic od kilku godzin”, „Znów histeryzujesz, przecież to wcale nie boli”;
•  porównywanie: „Inni jakoś potrafią się ładnie bawić, a ty musisz wymyślać”, „Zobacz, jak twój brat się zachowuje, dlaczego nie możesz być taki/a jak on?”;
•  zawstydzanie: „No i dlaczego mażesz się jak dziewczyna?”, „Taka duża dziewczynka a taka dziecinna, po prostu wstyd” 

Większość rodziców stosuje gaslighting zupełnie nieświadomie. Takie zachowania jednak często sprawiają, że dziecko zaczyna wątpić w prawdziwość swoich uczuć, uważa, że to co myśli nie jest realne i ufa tylko temu, co powiedzą mu inni. W dorosłym życiu nie jest samodzielne i ma problemy z wyrażaniem swoich emocji, ponieważ boi się, że ktoś je podważy. Nie znaczy to, że nie można zwracać dzieciom uwagi – warto jednak robić to w przemyślany sposób, zamiast korzystać z utartych schematów.

Gaslighting w pracy

W ten sposób najczęściej przełożeni manipulują swoimi podwładnymi. Zdarza się to także jednak wśród pracowników na tym samym szczeblu. W pracy gaslighter może dążyć do tego, by ofiara odeszła z miejsca pracy, stała się mniej efektywna, lub po prostu potrzebuje kogoś, na kim może wyładować swoje frustracje. Konsekwencje tolerowania takich zachowań są zazwyczaj szybko odczuwalne dla ofiary. Poprzez ciągłe słuchanie, że nie ma racji, wszystko wymyśla oraz częste podważanie jej/jego autorytetu, pracownik zaczyna wątpić w swoje kompetencje. Coraz mniej chętnie przychodzi do pracy lub zaczyna opuszczać dni. Ważne, by współpracownicy reagowali, jeżeli zauważają w pracy niepokojące zachowania. W przeciwnym wypadku, taka sytuacja dla firmy może skończyć się odejściem wykwalifikowanego pracownika.

Gaslighting – jak się przed nim bronić

Jeżeli zauważyłaś, że twój partner, współpracownik czy członek rodziny próbuje wpłynąć na twój sposób postrzegania rzeczywistości, przede wszystkim zachowaj spokój. Gaslighter może chcieć wyprowadzić cię z równowagi, więc nie daj mu się sprowokować. Jeżeli wydaje ci się, że bliska osoba mogła stosować krzywdzące cię zachowania nieświadomie, lub w małym nasileniu, spróbuj zapytać, dlaczego to robi i czy  zdawała sobie z tego sprawę. Jeżeli jednak widzisz, że gaslighting wymyka się spod kontroli i nie wiesz jak się bronić, natychmiast zgłoś się po pomoc do terapeuty. Spróbuj ograniczyć kontakt z osobą, która tobą manipuluje przynajmniej do momentu rozpoczęcia terapii.