Autyzm – czy wiesz jak rozpoznać jego objawy?

Czy wiesz, co czuje osoba dotknięta autyzmem? W jaki sposób rozpoznać autyzm u dziecka? Co wspólnego mają ze sobą Hans Christian Andersen, Woody Allen i Mozart? 

Co to jest autyzm?

Autyzm jest zaburzeniem rozwoju i funkcjonowania mózgu, zazwyczaj o podłożu genetycznym. Pierwsze objawy możemy zaobserwować już u dzieci – są nimi problemy w komunikowaniu uczuć oraz w budowaniu relacji międzyludzkich. Dziecko autystyczne miewa problemy z reagowaniem na polecenia, nie chce integrować się z rówieśnikami, nie potrafi też wyrazić swoich emocji, czasem nawet potrzeb. Często alienuje się od świata, który staje się dla niego niezrozumiały. Dziecko autystyczne często sprawia wrażenie zupełnie zagłębionego w świat swoich wewntrznych przeżyć, stąd nazwa – autós, czyli ze starogreckiego sam. Warto zauważyć, że autyzm należy do spektrum zaburzeń autystycznych. Oznacza to, że nie zawsze występuje w tej samej postaci – u jednych może być ledwie zauważalny, u innych zupełnie zaburzać prawidłowe funkcjonowanie.

Zobacz koniecznie: Kwiecień miesiącem autyzmu. Olga Ptak: By zrozumieć dziecko z autyzmem, trzeba się trochę wysilić [wywiad]

Autyzm – objawy

Zwykle jesteśmy w stanie zaobserwować objawy autyzmu do 3 roku życia. Nie jest to jednak proste, ponieważ zbiór zachowań świadczący o tym zaburzeniu jest bardzo szeroki. U dziecka może wystąpić tylko kilka z nich – różne jest także ich nasilenie. Do postawienia trafnej diagnozy niezbędna jest współpraca wielu specjalistów, między innymi psychiatry, pedagoga czy logopedy. Świat dziecka autystycznego w pełni go absorbuje, dlatego często nie czuje potrzeby rozmowy i interakcji z innymi osobami. Nie reaguje na sygnały otoczenia – uśmiechy, grymasy, prośby i upomnienia. Często ma swoje ulubione słowa, które powtarza w kółko. Osoby autystyczne nadmiernie zgłębiają jeden temat – może to być historia jakiegoś sportu, sposób działania maszyn czy rozkład jazdy autobusów konkretnego miasta. Mają też ulubione przedmioty, z którymi się nie rozstają. Dużą rolę odgrywa też dla nich rutyna dnia – osoby autystyczne źle znoszą zmiany. Zachowań typowych dla osób autystycznych jest bardzo dużo, a u konkretnej osoby może występować tylko kilka z nich, w różnym nasileniu.

Spektrum autyzmu jest szerokie – różny jest takze zbiór zachowań, które świadczą o tym zaburzeniu / fot. Austin Mabe / Unsplash

Przyczyny autyzmu

Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, co jest powodem występowania tego zaburzenia. Za główny powód uznaje się genetykę (choć wykrycie genu odpowiedzialnego za autyzm nie musi oznaczać jego wystąpienia), ale dopatruje się też pewnych przyczyn środowiskowych. Zalicza się do nich wiek rodziców (im starsi, tym wyższe prawdopodobieństwo występienia zaburzenia), niedotlenienie i uszkodzenie układu nerwowego płodu czy też zażywanie leków antydepresyjnych w okresie prenatalnym. Do przyczyn można też zaliczyć wrodzoną toksoplazmozę. Warto pamiętać, że autyzm nie jest chorobą psychiczną – jest to zaburzenie wieloczynnikowe.

Jak właściwie widzi świat osoba z autyzmem?

Mówi się, że osoby z autyzmem ma swój świat, ale co to właściwie oznacza? Przybliża to Olga Ptak w wywiadzie, w którym opowiada o swojej nowej książce Kto ukradł jutro? Czyli dlaczego nie jest jak z obrazka.

By zrozumieć dziecko z autyzmem, trzeba się trochę wysilić. W książce zamieściłam opis mamy autystycznego Daniela, który przybliża, jak czuje się takie dziecko. Uważam go za prawdziwy i niezwykle trafny. Dociera do wyobraźni i ilustruje sedno problemu:

Wyobraźmy sobie, że idziemy do hipermarketu w godzinach największego szczytu. Załóżmy zamazane okulary, przez które widać tylko plamki obrazu, trzeba się nieraz nieźle namachać głową, żeby rozpoznać drogę i wyłowić artykuły, które trzeba kupić. Włóżmy do tego w uszy słuchawki i puśćmy na cały regulator takie szemrzące i skrzypiące, niedostrojone radio z nakładającym się gwarem marketu, hałasującą klimatyzacją, lodówkami, skrzypieniem wózków, piszczącymi kasami fiskalnymi i usiłujmy prowadzić z kimś rozmowę. A to jeszcze mało. Do tej kakofonii głosów i narastającego bólu głowy, rozmazanego obrazu, dołączmy jeszcze zapachy – przepoconej koszulki, skarpetek, nieświeżego chuchu, alkoholu, gnijącego mięsa, chleba i chemii wszelkiego rodzaju. Wszystko czujemy w tym samym czasie. Horror, prawda? A to jeszcze nie koniec. Zapomniałam dodać, że do tego marketu trzeba koniecznie się wybrać w gryzącym swetrze ubranym na gołe ciało i przymałych spodniach, a na rękach musimy mieć grube, narciarskie rękawiczki. Dopiero wtedy można powiedzieć, że choć w ułamku sekundy czujesz się jak człowiek z autyzmem. (…) Właśnie dlatego dzieci z autyzmem uciekają w swój świat, żeby odciąć się od nadmiaru tego, co ich bombarduje: dźwięków, kolorów, kształtów, harmidru, zapachów, smaków i dotyku. Stąd biorą się stereotypie ruchowe, stąd machanie rękami, przebieranie paluchami, uderzanie głową, zatykanie uszu, oczu, wrzaski, histeria. To ich mechanizmy obronne, które trzeba zrozumieć i szanować.

Terapia autyzmu

Niestety autyzmu nie da się całkowicie wyleczyć. Ważne jest jednak jego wczesne wykrycie i terapia – behawioralna, logopedyczna czy neurologiczna. Dzięki niej osoba z autyzmem będzie lepiej przygotowana do życia w społeczeństwie i otrzyma odpowiednie wsparcie. Istotna  jest też pomoc rodziców podczas procesu leczenia i dbanie o odpowiednią dietę, czasami niezbędna jest także farmakoterapia.

Rzecz ma się tak, że rodzice chorych dzieci latami potrafią wypierać problem. Tak, właśnie tak — udają sami przed sobą, że ich
dziecko jest kimś zupełnie innym, niż jest w rzeczywistości. Wmawiają sobie, że w ich domu mieszka inna osoba. Tracą cenny czas, który mogliby poświęcić rehabilitacji lub leczeniu, na oszukiwanie siebie i innych.

– Olga Ptak, Kto ukradł jutro? Czyli dlaczego nie jest jak z obrazka

Czy z autyzmem da się żyć?

Choć jest to zaburzenie bardzo trudne do pokonania, nie musi być powodem nieszczęśliwego życia. Często nie zdajemy sobie sprawy, ile znanych osób, z których dziełami mamy do czynienia na co dzień było, bądź jest, dotkniętych autyzmem. Mała syrenka Hansa Christiana Andersena, Casino Royale Woody’iego Allena czy Wesele Figara Mozarta cieszą się uznaniem wielomilionowej publiczności mimo, że wszyscy ich twórcy znajdują się na spektrum autyzmu.

Aby zobaczyć, jak wygląda życie z autyzmem warto także przyjrzeć się tym pozycjom filmowym:

• Rain Man – mężczyzna dowiaduje się o śmierci ojca, z którym nie miał kontaktu od wielu lat. Z testamentu wynika, że ma brata chorego na autyzm.
• Kod Merkury – Agent FBI chroni chłopca dotkniętego autyzmem, który łamie tajny kod i staje się poszukiwany przez zabójców.
• Latarnia na wybrzeżu orek – Kobieta wraz ze swoim autystycznym synem udaje się do Patagonii, aby przy pomocy dzikich orek spróbować pomóc chłopcu.
• Zachowaj spokój – autystyczna Wendy ucieka opiekunce, by móc dostarczyć scenariusz na konkurs filmowy.
• Księgowy – mężczyzna rozpoczynający współpracę z firmą zajmującą się robotyką z zaskoczeniem odkrywa, jaki jest jej prawdziwy obraz finansowy.