Szaleństwo zakupów
Skąd bierze się nałóg kupowania? Dlaczego sklepy mają taki wypływ na ludzkie zachowanie? Dlaczego kupowanie dla jednych jest normalną czynnością, a dla innych – nałogiem?
Coraz większym problemem staje się uzależnienie od zakupów, czyli zakupoholizm. Nałogowi temu sprzyja gęsta sieć galerii handlowych oraz sklepy pełne atrakcyjnych towarów, w których tak często organizowane są wyjątkowe i niepowtarzalne promocje.
fot. fotolia
Uzależnienie od zakupów staje się coraz poważniejszym problemem, nic dziwnego zatem, że naukowcy od kilku dekad intensywnie pracują nad tym zagadnieniem. Wiele prowadzonych przez nich badań ma odpowiedzieć na najważniejsze ze wszystkich pytanie: skąd bierze się nałóg kupowania? Dlaczego sklepy w tak silnym stopniu mogą wpływać na ludzkie zachowanie? Dlaczego kupowanie dla jednych jest normalną czynnością, a dla innych – nałogiem?
Kupowanie kompulsywne może być uwarunkowane wieloma różnymi czynnikami. Ważną rolę odgrywają tu czynniki środowiskowe (społeczne), które są ściśle związane z kształtowaniem określonych postaw wobec kupowania. Ważną rolę odgrywają również cechy osobowościowe każdego człowieka oraz czynniki neurobiologiczne.
Zakupom wyjątkowo silnie sprzyjają tak szybko zachodzące zmiany cywilizacyjne, społeczne i kulturowe, które nastąpiły w ciągu kilku ostatnich lat. Zwiększyła się dostępność różnych produktów, wiele osób zaś cieszy się całkiem pokaźnymi dochodami. Samo nabywanie wszelkiego rodzaju dóbr jest zaś coraz częściej traktowane jako symbol powodzenia i dobrobytu. Wiele osób wychodzi z założenia, że posiadając pewien przedmiot lub ich całą kolekcję, może cieszyć się większym podziwem w swym najbliższym otoczeniu oraz większą akceptacją społeczną. Media dodatkowo przyczyniają się do takiego poglądu, zaś tak często podkreślana przez nie wartość zwykłych przedmiotów często staje się zachętą do kupowania. Promocja poszczególnych towarów i przedstawianie ich jako przedmiotów atrakcyjnych, wyjątkowych i niezbędnych, mogą w znacznym stopniu przyczyniać się do problemu związanego z nałogiem kupowania.
Skłonność do angażowania się w zakupy związana jest również ze statusem społeczno – ekonomicznym. Jak wykazały badania w tym zakresie, im wyższy status społeczny, tym większa skłonność do nadmiernego, wręcz chorobliwego angażowania się w zakupy. Do kompulsywnego kupowania przyczynia się też tzw. problem presji grupy odniesienia. Wiele osób, a dotyczy to w szczególności ludzi młodych, chce należeć do konkretnych grup. W tym celu kupują określone ubrania, gadżety i inne przedmioty, które mogłyby podkreślić ich przynależność do danej grupy.
Udowodniono również, że na zakupowe zachowania ludzi duży wpływ ma ich stosunek do pieniędzy. Ci, dla których pieniądze są wyznacznikiem statusu społecznego, są w większym stopniu narażeni na problem związany z uzależnieniem od zakupów. Dodatkowo do kupowania zachęcają liczne promocje i wyprzedaże, nie bez znaczenia pozostają tu coraz bardziej agresywne reklamy. Te reklamy, które są zorientowane na emocje, są wyjątkowo niebezpieczne dla zakupoholików.
Sprzedaż ratalna oraz karty kredytowe to kolejne czynniki, które sprzyjają nadmiernym i niekontrolowanym zakupom. Zakupy przez Internet i możliwość kupowania bez wychodzenia z domu to kolejne pułapki.
Ważnym czynnikiem wpływającym na zachowania zakupowe jest też płeć. Większość osób uzależnionych od zakupów stanowią kobiety, co może wiązać się z procesem socjalizacji oraz głębokim przekonaniem, że zakupy są domeną kobiet. Wiek to kolejny istotny czynnik. Do kupowania ponad miarę bardziej skłonne są osoby młode, zaś tendencja do kompulsywnego kupowania zmniejsza się wraz z wiekiem.
Genetyka oraz dziedziczność również mają tu duże znaczenie. Zakupoholicy często mają wśród swych krewnych osoby dotknięte różnymi zaburzeniami, częściej też wykazują tendencje do zaburzeń lękowych oraz depresyjnych. Wykazują jednocześnie skłonności do innych zaburzeń. Oprócz problemów związanych z kupowaniem mogą mieć jednocześnie problemy z alkoholem lub innymi substancjami, mogą cierpieć na zaburzenia związane z odżywianiem. Udowodniono również, że dla wielu osób zakupy stają się skutecznym lekiem na stres oraz nudę. Wizyta w sklepie do sposób na wypełnienie pustki w swym życiu, zaś zakupy pozwalają leczyć się z uczucia samotności oraz odrzucenia. To one poprawiają samopoczucie i zwiększają poczucie własnej wartości. I choć nadmierne kupowanie oznacza kolejne problemy, wiele osób nie jest w stanie zrezygnować z zakupów.
