16. Jak przeprowadzić i napisać dobry wywiad, krok po kroku (21 lekcji z „Mocnych rozmów”)

Czy łatwo jest zrobić wywiad? To zależy od tego, czy robicie to po raz pierwszy, czy setny. I czy w ogóle lubicie tę formę dziennikarską.

Jestem dziennikarką od kilkunastu lat i wywiady to moja specjalność. Są to wywiady do „Miasta Kobiet”, do książek (moja pierwsza książka była wywiadem-rzeką z Iloną Felicjańską, najnowsza książka „Mocne rozmowy” to także wywiady – z 5 bohaterami), wywiady na żywo w ramach spotkań Klubu Miasta Kobiet, wywiady on-line, wywiady na różnych spotkaniach autorskich i konferencjach prasowych. Lubię to robić i znam się na tym bardzo dobrze.
Dziś w ekspresowym tempie (co, uprzedzam, zakłada ogromne uproszczenia) przekażę Wam jak przeprowadzić i jak napisać dobry wywiad, krok po kroku. Skupię się na wywiadzie drukowanym.

Chcesz się tego nauczyć?
Konsultacje dziennikarskie i literackie

1. Co jest ważniejsze, bohater czy temat?

Przede wszystkim trzeba wiedzieć z kim chce się zrobić wywiad i o czym. Dzielę wywiady na dwie grupy. Pierwsza jest nastawiona bardziej na rozmówcę, bohatera wywiadu, a druga na temat.
Na rozmówcę nastawiamy się, gdy jest to osoba znana, artysta, ktoś dostał nagrodę, wydał płytę lub książkę, albo jest celebrytą i zrobi nam… zasięgi, gdy udostępni wywiad. Drugi typ wywiadu to wywiady nastawione na temat. Jeśli interesuje mnie depresja albo wypalenie zawodowe, poszukam eksperta, który się na tym zna. Często oba te elementy łączą się, wtedy jest idealnie, bo mamy wywiad na ciekawy temat z kimś kto się na tym zna i sam jest znany. Tak jest skonstruowana jest książka „Mocne rozmowy”. Bohaterowie są znani, mają ciekawe historie do opowiedzenia i każdy z nich jest ekspertem w swojej dziedzinie. Gdybym chciała zrobić wywiad o oddychaniu poszłabym porozmawiać z Michałem Godlewskim, bo się na tym zna, założył Instytut Oddechu, od kilkunastu lat organizuje warsztaty oddechowe, napisał książkę „Inteligencja oddechu”. Ale wywiad z nim w „Mocnych rozmowach” wykracza poza jego branżę, bo Michał ma wiele życiowych historii do opowiedzenia, nie tylko oddechowych i jest znany w środowisku osób, które zajmują się rozwojem osobistym.

Zobacz też:

Mocne rozmowy

2. Lepszy wywiad długi czy krótki?

Musimy już na początku zdecydować, czy wywiad będzie krótki czy długi, na stronę w gazecie, na 12 tys. znaków w portalu czy pogłębiony, jak w mojej książce? W „Mocnych rozmowach” zależało mi na długich wywiadach. Wyszłam z założenia, że dopiero wtedy można wejść głębiej w temat i życie rozmówcy, a nie tylko ślizgać się po powierzchni, czyli po tym, po czym już ślizgali się inni dziennikarze.
Każdy wywiad z „Mocnych rozmowach” ma 50-60 stron. Żeby zebrać taki materiał potrzebowałam ok. 3 godzin rozmów z każdym bohaterem plus potem jeszcze dopytywałam ich telefonicznie lub mailem o jakieś dodatkowe sprawy.

3. Jak się umówić na wywiad?

Moja podstawowa rada – nie bój się! Nie mów, że nie możesz się z kimś umówić, bo jest znany, a ty nie. To nie jest żadną przeszkodą. Jeśli ktoś nie będzie chciał udzielić ci wywiadu, to odmówi, a jak nie spróbujesz, nie dasz sobie nawet szansy. Nawet osobom znanym, które udzieliły setki wywiadów, zależy na stałym budowaniu wizerunku.
Kontaktów szukam przez oficjalne strony, z artystami na ogół przez ich menedżerów.

4. Jak się przygotować do wywiadu i jak zacząć wywiad?

Bez przygotowania nawet nie próbuj robić wywiadu. Ja w ramach przygotowania czytam, co ta osoba napisała, słucham, czego nagrała, oglądam film, w którym wystąpiła (jeśli jest artystą), co publikuje w swoich mediach społecznościowych, na jaki temat już udzielała wywiadów. Próbuję wyłapać ciekawe wątki, momenty niedopowiedzeń, niejasności, wymyślić nowe tematy do rozmowy, żeby nie powtarzać tego, co już było. Z drugiej strony nie bój się tego, że wasz bohater powie coś, co już mówił w innych wywiadach, bo przecież wiele osób po raz pierwszy będzie czytało z nim wywiad albo nie pamięta tego co już było, a nawet, jeśli – chętnie przeczyta raz jeszcze, jeśli jest to ważna historia.
W trakcie przygotowywania zawsze przychodzi taki moment, kiedy czuje, że już za dużo wiem i jestem przekonana, że nie zadam żadnego rozsądnego pytania, bo każde będzie banalne, odtwórcze, bo wszystko już mój rozmówca gdzieś kiedyś powiedział i każdy czytelnik już wszystko o moim bohaterze wie. To jest oczywiście bardzo złudne, bo z reguły nikt nie wie tego, co ja (ja wiem, bo się przygotowałam). Poza tym każdy temat, każdą znaną osobę można rozpracować inaczej zadanymi pytaniami. W końcu wszystko już było. O miłości napisano już wszystko w literaturze, a nadal powstają nowe książki.
W ramach przygotowania do wywiadów z bohaterami „Mocnych rozmów” przeczytałam ich książki, posłuchałam ich wykładów czy podkastów, wgryzłam się w ich social media, itp. Sprawę miałam o tyle ułatwioną, że już ich trochę znałam, z każdym z nim robiłam wcześniej wywiad prasowy do „Miasta Kobiet” i na żywo w ramach Klubu Miasta Kobiet.
Pytania spisuje, grupuje tematycznie, czasem są tylko hasła wywoławcze. Lubię mieć dobrze przygotowane pierwsze pytanie, lubię mieć scenariusz w głowie, wiedzieć, po co ten wywiad robię, do czego ma mnie do doprowadzić. A jednocześnie jestem otwarta na zaskoczenie i gotowa porzucić zarówno scenariusz, jak i pytania.

Nie ma jasnej reguły jak zacząć wywiad. Są dziennikarze, którzy zaczynają od pytań łatwych, a potem się rozkręcają, a są tacy, którzy przyszpilają rozmówcę już na wstępie. Ja lubię pierwszym pytaniem pokazać, że jestem przygotowana, ale nie zaczynam od pytań ciężkiego kalibru. Te zostawiam sobie na moment, gdy mój rozmówca jest już rozkręcony. Warto pamiętać, że pierwsze pytanie w czasie spotkania nie musi być (i na ogół nie jest) pierwszym pytaniem w gotowym już wywiadzie.

5. Spotkanie na żywo czy pytania mailem?

Nie uznaję wywiadów mailowych. Są odpytywanką, nie ma w nich przepływu, chemii, napięcia, które zawsze się wytwarza w czasie spotkania na żywo. W tej chwili, gdy trudno się spotykać, można rozmawiać przez komunikatory, np. zoom. Lepsze to niż pytania wysłane mailem.
Najważniejsza rada – bądź obecna, uważna, bądź całą sobą i tak jak opowiadałam w lekcji nr 12 (Wywiad to nie odpytywanie) – przygotuj się, ale bądź gotowa porzucić scenariusz. Bo rozmowa może pójść w całkiem innym kierunku.

6. Transkrypcja nagrania

Kiedy mam nagraną rozmowę, następuje moment, którego bardzo nie lubię, trzeba ją spisać. Robię to sama, zlecam komuś albo korzysta z aplikacji typu Voice Note II. Programy do transkrypcji są jednak bardzo niedoskonałe, przynajmniej ja nie znalazłam żadnego, z które byłabym zadowolona.
W moim przypadku jedna godzina rozmowy to 3 godziny spisywania. Dużo zależy od tego, jak szybko i wyraźnie rozmówca mówi.

7. Jak napisać wywiad – konstrukcja i redagowanie wywiadu

Spisana rozmowa to surówka, materiał, z którego dopiero „szyję” tekst, tak jak to opowiedziałam w lekcji 4 (Wywiad to nie rozmowa). Konstruuję, komponuje, aby rozmowa przeprowadziła mnie przez jakąś historię, wątki, kolejność pytań. Zastanawiam się na pierwszym pytaniem i nad zakończeniem (rozmowa nie może się urywać). I oczywiście redaguje bardzo solidnie. Każde zdanie jest przeze mnie przepisane na nowo, ale bez zmiany jego sensu i tak, że bohaterowie prawdopodobnie nie mają pojęcia, że cokolwiek poprawiałam. Zmieniam stylistycznie, gramatycznie, uzupełniam luki, rozwijam skróty myślowe, szukam synonimów i zwrotów bardziej adekwatnych. Przekładam język mówiony na język pisany, bo to są inne sposoby porozumiewania się.

Dobry i ciekawy wywiad ma zawsze przemyślaną konstrukcję.
Potem wywiad leżakuje 2-3 dni, aż z dystansem będę mogła go przeczytać jeszcze raz i poprawić

8. Autoryzacja wywiadu

Autoryzacja przysługuje bohaterowi, ale nawet gdyby było inaczej, i tak wysyłałabym mu tekst, choćby w celu sprawdzenia błędów merytorycznych. Wywiady do mnie wracają z niewielkimi poprawkami lub bez.
Zdarza się, chociaż bardzo rzadko, że bohater chce usunąć jakiś fragment lub nawet cały wątek, z różnych względów. Czasem dyskutuję na ten temat, ale z reguły powód jest na tyle jasny, że nie ma możliwości zmiany tej decyzji. Bohater ma do tego prawo, nawet jeśli mnie jest szkoda jakiegoś wątku.
Zdarza się już w czasie wywiadu słyszę jakieś historie z zastrzeżeniem, że nie są do publikacji. Wtedy w ogóle nie uwzględniam tego w tekście.

9. Redagowanie i korekta tekstów

Jeśli piszę wywiad na własny portal, jestem na tyle pewna swoich umiejętności polonistycznych, dziennikarskich i redaktorskich, że nie wysyłam go do dodatkowej redakcji czy korekty. Poza tym błędy w portalu można w każdej chwili poprawić. Wywiady, jakie pisałam do gazety i do książek zawsze przechodziły jeszcze przez dwie pary oczu, redaktorską i korektorską. A i tak zdarzają się błędy. Ostatnio w najnowszej książce znalazłam 3 albo 4 drobne błędy. Byłam zaskoczona, bo czytałam ją wiele razy wcześniej i nie widziałam ich.
Uwielbiam współpracę z redaktorami przy pisaniu książek. To jest innego typu redakcja niż wspomniane w pkt 7 moje redagowanie teksu, które właściwie należałoby nazwać pisaniem wywiadu. Bardzo dużo się nauczyłam od redaktorek. Zauważają w tekście rzeczy, o których nie miałam pojęcia. Uprzedzam, jeśli jeszcze tego nie wiecie, nawet jeśli wydaje się wam, że macie super przygotowany tekst, to wróci do was czerwony od oznaczeń. Jeśli tak nie jest, być może redaktor wcale nie jest taki dobry. Nie przejmujcie się poprawkami, one tylko na pierwszy rzut oka wyglądają straszenie. Poprawki nanoszone są w trybie śledzenia zmian, część w komentarzach. Możecie je wprowadzić lub nie, zależy to od was. Ale większość jest naprawdę sensowna.

10. Publikacja

Na koniec publikujecie i cieszycie się, że wywiad idzie w świat. Jeśli publikujecie na własnym blogu albo w książce, którą wydajecie w ramach self-publishingu, pozostaje jeszcze ogromny obszar promocji.
W książce „Mocne rozmowy” wywiady zyskują dodatkowo na wyglądzie ponieważ zawierają zdjęcia, które robiła Barbara Bogacka. Fotografka uchwyciła momenty rozmowy tak, że czytelnicy czują się, jakby siedzieli z nami przy stoliku (lub na trawie).

Zachęcam was do robienia wywiadów, bo jest to fascynująca przygoda, dzięki której poznajecie ludzi i poszerzacie bardzo swoją wiedzę (bo do wywiadów musicie się przygotować).

 

Dzielę się z Wami inspiracjami z „Mocnych rozmów” codziennie przez 21 dni. Lekcje dostępne są n FB i IG w postaci postaci krótkich, 10-minutowych filmów, filmów, a tutaj, dla tych, co wolą czytać, jako tekst. Na kolejną lekcję zapraszam juto.

Wszystkie lekcje tutaj: 21 lekcji z Mocnych rozmów

Kup książkę MOCNE ROZMOWY .